Potato dextrose agar ทำไมถ งใส ม นฝร ง

คำนำ การจดั การเรียนการสอนในปัจจุบัน เป็นการจดั การเรียนการสอน ที่มุ่งให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ มีความรู้ ความเข้าใจ และเกิดองคค์ วามร้ทู ่ีย่งั ยืน ซ่ึงตอ้ งคำนึงถงึ ความแตกต่างระหว่างบุคคล มกี ารพัฒนา นักเรียนให้มีความเจริญงอกงามทั้งร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ และสังคม โดยนำนวัตกรรม เทคโนโลยี ทางการสอนท่ีมีศักยภาพ มาใช้ในการส่งเสริมให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพตามผล การเรยี นรู้ที่กำหนดไว้ ชุดฝึกปฏิบัติ ชุดน้ีจัดทำข้ึน เพ่ือเป็นสื่อการเรียนรู้ ในกลุ่มสาระการงานอาชีพ วิชาการเพาะเห็ด ด้วยวัสดุผสม (ง30218) เรื่องการเพาะเห็ดนางฟ้า ชุดฝึกปฏิบัติชุดน้ี ใช้เป็นสื่อการเรียนรู้ด้วยตนเองเป็น รายบุคคล โดยสรุปเน้ือหา และจัดลำดับความรู้จากง่ายไปหายาก และตามข้ันตอนการปฏิบัติ เพ่ือให้ นักเรียนสามารถเรียนรู้ และฝึกปฏิบัติตามข้ันตอนด้วยตนเองจนเกิดทักษะ สามารถนำทักษะการ ปฏบิ ตั งิ านไปใช้ประกอบอาชพี ตอ่ ไปในอนาคตไดอ้ ย่างมีประสิทธภิ าพ ดวงรตั น์ กวดกิจการ

สารบัญ หน้า 1 เร่อื ง 2 คำช้ีแจงสำหรบั ครูผู้สอน 3 คำชี้แจงสำหรบั นักเรียน 4 สาระสำคญั และจุดประสงค์การเรียนรู้ 7 ประเมนิ กอ่ นเรียน 9 ใบความรทู้ ่ี 1 เรื่อง อาหารวุ้นเลยี้ งเช้อื เห็ดนางฟา้ 14 ใบความรู้ที่ 2 เรอ่ื ง การทำอาหารวุ้นเลยี้ งเชื้อเห็ดนางฟา้ 16 กจิ กรรมฝกึ ทกั ษะปฏิบตั ิ เรื่อง การทำอาหารวุ้นเล้ียงเช้อื เห็ดนางฟา้ 17 บนั ทึกผลการปฏิบัติกิจกรรม 18 ประเมนิ คณุ ภาพผลงาน 21 ประเมินหลังเรยี น 22 คำเฉลยและเกณฑก์ ารให้คะแนน เอกสารอา้ งอิง

1 คำชแ้ี จงสำหรบั ครผู สู้ อน ชดุ ฝึกปฏิบัติเล่มนี้ ใชป้ ระกอบการเรียนรู้ในรายวิชาการเพาะเห็ดด้วยวสั ดุผสม เร่ือง การเพาะเห็ดนางฟ้า ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 มขี ้ันตอนการใช้ชุดฝึกปฏบิ ัติดังน้ี 1. ครผู ู้สอนตรวจสอบ ชุดฝึกปฏบิ ัติ เล่มที่ 4 เร่ืองการทำอาหารวนุ้ เล้ียงเชื้อเห็ด นางฟ้า 2. ครูผู้สอนเตรยี ม วัสดอุ ุปกรณ์ท่ีใช้รว่ มกัน ไดแ้ ก่ 2.1 อุปกรณ์ท่ีใช้ในการทำอาหารวุ้น ได้แก่ หม้ออะลูมิเนียม เขียง มีด เตาแก๊ส เครอ่ื งช่งั หมอ้ น่งึ ความดนั ขวดแบน กระชอน และทัพพี 2.2 วัสดุที่ใช้ในการทำอาหารวุ้น ได้แก่ มันฝรั่ง ผงวุ้น น้ำตาล น้ำสะอาด สำลี กระดาษหนังสือพิมพ์ตัดขนาด 5X5 นว้ิ และยางรดั ของ 3. ครูผู้สอนชี้แจงการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ ให้นักเรียนทุกคนเข้าใจก่อนที่นักเรียนใช้ ชดุ ฝึกปฏบิ ัติ 4. ครผู ู้สอนศกึ ษาวา่ กจิ กรรมใดทค่ี รตู อ้ งเป็นผู้ให้คำแนะนำหรอื ให้คำปรึกษา 5. ครูผู้สอนต้องศึกษาคู่มือการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ ควบคู่กับแผนการจัดการเรียนรู้ ทุกคร้งั

2 คำชี้แจงสำหรบั นักเรยี น ชุดฝกึ ปฏบิ ตั ิ เลม่ ท่ี 4 เร่ืองการทำอาหารวุน้ เลีย้ งเชอ้ื เหด็ นางฟ้า มี 5 ตอนดงั นี้ ตอนที่ 1 การประเมินกอ่ นเรียน ใชเ้ วลา 10 นาที ให้นักเรียนทำแบบประเมินก่อนเรียนด้วยตนเอง ด้วยความซื่อสัตย์ ไม่ถามเพื่อน และไมด่ ูคำเฉลยท้ายบท ถ้านกั เรยี นสงสยั ใหส้ อบถามครูผู้สอนได้ตลอดเวลา ตอนที่ 2 ศกึ ษาการทำอาหารวนุ้ เล้ยี งเชอ้ื เห็ดนางฟ้า (ศกึ ษาที่บ้าน) 1. นักเรียนแตล่ ะคนศกึ ษาชดุ ฝึกปฏิบตั ิ เรอื่ ง การทำอาหารวุ้นเล้ยี งเช้ือเห็ดนางฟ้า ตามลำดับข้ันตอนอย่างตั้งใจให้เขา้ ใจ 2. นกั เรียนคนไหนมขี ้อสงสยั หรือมีปัญหาใด ๆ ให้สอบถามครผู ู้สอน ตอนที่ 3 กิจกรรมฝกึ ปฏบิ ัติการทำอาหารวุ้นเลี้ยงเชอ้ื เหด็ นางฟา้ (ปฏบิ ัตกิ จิ กรรมทีโ่ รงเรยี น) 1. นักเรียนแต่ละกลุ่มปฏิบัติการทำอาหารวุ้นเลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟ้า ตามลำดับ ข้ันตอน 2. เมื่อปฏิบัติงานเสร็จแล้ว ให้นักเรียนเขียนช่ือ-นามสกุล ติดไว้ท่ีผลงานของ นกั เรียน 3. นกั เรียนบันทกึ ผลการปฏบิ ัติงานทกุ คน 4. นกั เรยี นประเมินคุณภาพผลงานของตนเอง ให้เพ่ือน 1 คนประเมินและครูรว่ ม ประเมิน แลว้ สรปุ หาคา่ เฉลี่ย 5. นักเรียนคนใดมีขอ้ สงสยั หรอื มีปญั หา ใหส้ อบถามครูผู้สอนไดต้ ลอดเวลา ตอนที่ 4 การประเมนิ หลงั เรียน ใชเ้ วลา 10 นาที นักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนทุกคน ด้วยความซื่อสัตย์ ไม่ถามเพื่อน และไม่ ดูคำเฉลยทา้ ยบท ตอนท่ี 5 ตรวจคำตอบจากคำเฉลย ใชเ้ วลา 10 นาที เม่ือนักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนเสร็จแล้ว ให้นักเรียนตรวจคอตอบจาก คำเฉลย และรวมคะแนน พรอ้ มดูเกณฑ์การประเมิน ถ้านักเรยี นไม่ผ่านเกณฑก์ ารประเมิน ให้นักเรียนนำชุดฝึกปฏิบัติเล่มน้ี ไปศึกษาใหม่ตามลำดับข้ันตอนของการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ และถา้ หากนักเรียนผา่ นเกณฑ์การประเมนิ ให้นักเรียนศกึ ษาเรื่องต่อไป

3 สาระสำคญั และจดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้ สาระสำคญั การทำอาหารวุ้นเล้ียงเช้ือเห็ดนางฟ้า มีสูตรส่วนผสมแตกต่างกันหลายสูตร เช่น สูตร P.D.A.(Potato Dextrose Agar) และสูตรน้ำมะพร้าวแก่ ซ่ึงจะต้องมีความรู้เก่ียวกับส่วนผสม ของอาหารวุ้นเล้ียงเช้ือเห็ด ขัน้ ตอนการทำอาหารวุ้น และการนง่ึ ฆ่าเชื้อด้วยหม้อนึ่งความดัน จึง สามารถปฏิบตั กิ ารทำเชอ้ื เห็ดบรสิ ุทธิ์ ได้อย่างถกู ต้อง จุดประสงค์การเรียนรู้ 1. บอกความหมายของอาหารวุ้นเล้ยี งเช้ือเห็ดนางฟา้ ได้ 2. เลือกใชว้ สั ดุอุปกรณ์ในการทำอาหารวุ้นเลยี้ งเชือ้ เหด็ นางฟา้ ได้อย่างเหมาะสม 3. บอกส่วนผสมอาหารวุ้นเลย้ี งเชื้อเห็ดนางฟ้าสตู รตา่ ง ๆ ได้ 4. อธบิ ายขนั้ ตอนการทำอาหารวนุ้ เล้ียงเช้ือเห็ดนางฟา้ ได้ 5. เตรยี มอาหารวุน้ เล้ียงเช้ือเหด็ นางฟา้ ได้

4 แบบประเมนิ ก่อนเรยี น คำสงั่ ให้นักเรียนเลอื กคำตอบท่ีถกู ต้องทส่ี ุดเพียงขอ้ เดยี ว 1. ข้อใดหมายถึงอาหารวุ้นเลี้ยงเช้ือเหด็ ก. อาหารเลยี้ งเชอื้ เห็ดที่อยู่ในสภาพแขง็ ข. อาหารเลย้ี งเชื้อเห็ดทอี่ ยู่ในสภาพเหลว ค. อาหารเล้ยี งเช้ือเหด็ ทอ่ี ยู่ในสภาพก่ึงเหลว ง. อาหารเลีย้ งเชื้อเหด็ ทอ่ี ยู่ในสภาพแข็ง-เหลว 2. วัสดใุ นขอ้ ใดที่นำมาทำอาหารวุ้นเล้ียงเชือ้ เห็ดนางฟ้า ก. มันฝร่ัง ข. มนั เทศ ค. กลว้ ยน้ำว้า ง. มะละกอสกุ 3. ถ้าตอ้ งการอาหารว้นุ สูตร P.D.A. ( Potato Dextrose Agar )ปรมิ าณ 1 ลติ ร ตอ้ งใชม้ ัน ฝรั่งปริมาณเท่าใด ก. 1,000 กรัม ข. 600-700 กรมั ค. 400-500 กรัม ง. 200-300 กรมั อา่ นข้อความต่อไปน้ี แลว้ ตอบคำถามข้อที่ 4 1. จุกสำลี ปิดทับดว้ ยกระดาษหนงั สือพิมพ์ 2. กรอกอาหารวุ้นลงในขวด 3. ห่นั มนั ฝรงั่ 4. เติมน้ำตาล/ผงวุ้น 5. ต้มมนั ฝรง่ั ดว้ ยนำ้ สะอาด 6. กรองเน้ือมนั ฝรั่งออก 7. นึ่งฆ่าเช้อื

5 4. ข้อใดเรียงลำดับขนั้ ตอนของการทำอาหารวุ้นเลีย้ งเชอ้ื เห็ดนางฟ้าไดถ้ กู ต้อง ก. 3-5-4-6-2-1-7 ข. 3-6-5-4-2-1-7 ค. 3-5-6-4-2-1-7 ง. 3-4-5-6-2-1-7 5. ข้อใดเปน็ การเตรยี มอาหารวนุ้ ท่ีถูกต้อง ก. ใช้ทพั พกี วนตลอดเวลาขณะต้ม ข. ใช้เวลาในการต้มมนั ฝรัง่ นาน 30-40 นาที ค. ใช้ไฟแรง ตม้ นาน 30-40 นาทีนบั ตั้งแต่น้ำเดือด ง. ขณะต้มใชไ้ ฟอ่อน ๆ นาน 15 นาทนี บั ตัง้ แตน่ ำ้ เดอื ด 6. ในการตม้ มนั ฝรั่ง ทำไมจึงไม่ให้เน้ือมันฝรง่ั เปอ่ื ยยุ่ย ก. ทำใหอ้ าหารวุ้นขนุ่ ข. ทำใหส้ ารอาหารมากเกินไป ค. ทำให้สูตรอาหารไม่ได้ตามสัดส่วน ง. ทำใหอ้ าหารวุ้นทไี่ ดม้ ีสภาพเป็นกรดมาก 7. ขอ้ ใดเป็นการแก้ปญั หาไม่ให้อาหารว้นุ จบั ตัวกันเป็นกอ้ น ก. ค่อย ๆ เทผงวนุ้ ลงในหมอ้ ข. ปดิ ไฟก่อนเทผงวุน้ ลงในหม้อ ค. นำผงวุ้นผสมกับน้ำเย็นกอ่ นใส่หมอ้ ง. นำผงวุ้นผสมกับน้ำร้อนก่อนใส่หมอ้ 8. ขอ้ ใดเป็นการบรรจอุ าหารวุ้นไดเ้ หมาะสม ก. กรอกใสข่ วดแบน 20-30 ซซี ี. ข. กรอกใสข่ วดแบน 40-60 ซซี ี. ค. กรอกใส่ขวดกลม 20-30 ซซี ี. ง. กรอกใสข่ วดกลม 40-60 ซซี ี. 9. ทำไมตอ้ งเอียงขวดอาหารวุ้น ก่อนอาหารว้นุ แข็งตวั ก. เพ่ือเพม่ิ พื้นท่ผี วิ ของอาหารวุน้ ข. เพื่อสะดวกในการเขย่ี เชอ้ื เหด็ ค. เพอ่ื สะดวกในการถา่ ยเชอ้ื เห็ด ง. เพื่อปรับสภาพอาหารว้นุ ใหเ้ หมาะกบั การเจริญเติบโตของเชื้อเห็ด

6 10. ทำไมจึงไม่ใหส้ ำลจี ุกปากขวดอาหารวุ้นเปียกนำ้ ก. ยงุ่ ยากในการปฏิบตั ิงาน ข. ป้องกันไม่ใหส้ ภาพอาหารวนุ้ เหลวเกนิ ไป ค. หากจกุ สำลเี ปยี กน้ำทำให้เชื้อเหด็ เติบโตชา้ ลง ง. ปอ้ งกนั ไม่ให้มีการปนเปอ้ื นของเชอ้ื ราและแบคทีเรยี 11. เราจะแกป้ ญั หาอยา่ งไร หากตอ้ งการทำอาหารวุ้นเล้ยี งเช้ือเหด็ แตไ่ ม่มีหม้อน่งึ ความดัน ก. นำอาหารวุน้ เข้าตูอ้ บไมโครเวฟนาน 20-30 นาที ข. นำอาหารวุ้นไปน่งึ ฆ่าเชอื้ ดว้ ยลงั ถึง นาน 1 ชว่ั โมง เป็นเวลา 3 วนั ค. นำอาหารวนุ้ ต้มด้วยหม้ออะลมู เิ นยี ม นาน 1 ชั่วโมง เป็นเวลา 3 วัน ง. แบบใดก็ได้ 12. ข้อใด เปน็ การทำจุกสำลขี วดอาหารวนุ้ ทถ่ี ูกต้อง ก. จกุ สำลหี ลวม ๆ ข. จกุ สำลีให้ลึกเข้าไปในคอขวด ค. จกุ สำลอี ย่าให้แนน่ มากเกินไป ง. จกุ สำลีให้แนน่ อย่าใหอ้ ากาศเข้าออกได้ 13. การเตรียมอาหารวุ้นท่ีดี ควรยึดหลักในขอ้ ใด ก. สูตรและวิธกี ารเตรียมอาหารวุ้นถูกต้อง ข. สูตรและเวลาในการเตรียมอาหารวุ้นเหมาะสม ค. วธิ กี ารและเวลาในการเตรยี มอาหารวุ้นถกู ต้อง ง. วธิ ีการและความชำนาญของผู้เตรียมอาหารวุน้ เหมาะสม 14. เพราะเหตุใดจงึ ไมค่ วรปฏิบัติการเอียงขวดอาหารวุ้น ขณะทอ่ี าหารวนุ้ ร้อน ก. ไอนำ้ เกาะผนังขวด ข. ผวิ อาหารวุน้ ไม่เรียบ ค. อาหารวุน้ ไหลถูกจุกสำลี ง. ไอนำ้ ถกู จุกสำลีทำให้จุกสำลีเปียก 15. นำ้ มะพรา้ วทใ่ี ชท้ ำอาหารวุ้นเลย้ี งเชอื้ เห็ด ควรอยใู่ นระยะใด ก. น้ำมะพร้าวแก่ ข. นำ้ มะพร้าวอ่อน ค. นำ้ มะพร้าวสกุ จดั ง. นำ้ มะพรา้ วสกุ เล็กน้อย

7 ใบความรู้ที่ 1 เรื่อง อาหารวุ้นเลี้ยงเชือ้ เหด็ นางฟา้ ความหมายของอาหารวุ้น อาหารวุ้น หมายถึง อาหารท่ีใช้สำหรับการเพาะเลี้ยงเชื้อเหด็ บริสุทธ์ิ อย่ใู นสภาพก่ึง เหลว เป็นแหล่งของสารอาหารชนิดต่าง ๆ ให้กับเช้ือเห็ด เช่น แหล่งคาร์บอน ไนโตรเจน และวิตามนิ ต่าง ๆ ทีจ่ ำเป็นสำหรับการเจริญเติบโตของเห็ด การเล้ยี งเชอ้ื เห็ดบริสุทธ์ิในระยะเร่ิมแรกนั้น อาหารที่ใช้เพาะเล้ียงเชื้อเห็ด จะต้อง เป็นอาหารท่ีมีสารอาหาร และปราศจากเชื้อจุลินทรีย์ทุกชนิด ฉะน้ันในการเตรียมอาหาร เล้ียงเช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ จึงมีขั้นตอนที่สำคัญ 2 ประการ คือใช้สูตรอาหารที่เหมาะสม และ วธิ ีการเตรยี มท่ีถกู ต้อง ภาพ อาหารวุ้นเลี้ยงเชอ้ื เห็ดนางฟ้า

8 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการทำอาหารวุ้นเลี้ยงเช้ือเห็ดนางฟ้า ได้แก่ มันฝร่ัง วุ้นทำขนม น้ำตาลทรายขาว น้ำสะอาด ขวดแบน กรวย สำลี หม้อ หม้อนึ่งความดัน กระชอน ทัพพี เตาแก๊ส มีด เขียง เครือ่ งช่งั กระดาษหนังสือพิมพต์ ัดขนาด 5X5 นิ้วและยาง รดั ของ

9 ใบความรู้ที่ 2 เร่อื ง การทำอาหารวนุ้ เลี้ยงเช้ือเหด็ นางฟา้ การทำอาหารว้นุ เล้ียงเช้ือเหด็ นางฟา้ ในการเพาะเลี้ยงเช้ือเห็ด ไม่ว่าจะเป็นขยายเส้นใยการเล้ียงเนื้อเย่ือเห็ด หรือ การเพาะเลยี้ งสปอร์เห็ด สว่ นใหญ่นยิ มทำการเพาะเล้ียงบนอาหารวุ้น ทใี่ ชใ้ นการเพาะเลี้ยง เช้ือเห็ดนางฟา้ ทนี่ ิยมใช้กันท่ัว ๆ ไป มกี ารเตรยี มไมย่ งุ่ ยาก และเห็ดนางฟา้ เจริญได้ดี คือ สตู รอาหารวุ้น พีดีเอ (P.D.A. : Potato Dextrose Agar) สามารถเตรียมได้ง่าย และวัสดุ ทใี่ ช้สามารถหาซ้ือไดต้ ามท้องตลาดท่วั ไป สูตรอาหารวนุ้ P.D.A.(Potato Dextrose ภาพ สว่ นประกอบอาหารวุ้น Agar) สูตรอาหารวุ้นสูตรนี้ นิยมใช้กันมากใน การเพาะเห็ดทว่ั ๆ ไป และวัสดทุ ่ีใช้สามารถหาซื้อ ไดต้ ามท้องตลาดทว่ั ๆ ไป ประกอบด้วย มันฝร่ัง 200-300 กรมั น้ำตาลทราย 18-20 กรัม ผงวุ้น 18-20 กรมั น้ำสะอาด 1000 ซีซ.ี ขนั้ ตอนการทำอาหารว้นุ P. D. A. (Potato ภาพ การห่นั มนั ฝรั่ง Dextrose Agar) 1. ปอกเปลือกมันฝร่ัง ล้างน้ำให้สะอาด ห่ันให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ ขนาดเท่ากับลูกเต๋า ขนาด 1x1x1 ลูกบาศก์เซนติเมตร ปรมิ าณ200-300 กรัม แล้วลา้ งนำ้ ใหส้ ะอาดอกี คร้งั

10 2. นำมันฝร่ังท่ีห่ันไว้มาต้มกับน้ำท่ี ภาพ การตม้ มันฝรง่ั สะอาด ประมาณ 1,000 ซีซี. โดยใช้ไฟอ่อน ๆ ภาพ การกรองมันฝรง่ั ถา้ ใช้ไฟแรง มันฝรั่งจะเป่ือยยุ่ย และเน้ือละลาย ภาพ การผสมผงวุ้นในนำ้ เยน็ ออกมา ทำให้อาหารวุ้นมีลักษณะขุ่นขาว ซึ่ง ยากต่อการสังเกตการเจริญเติบโตของเส้นใย เห็ด การตม้ มันฝรง่ั ควรใช้เวลาต้มนานประมาณ 15 นาที เรม่ิ นบั ตัง้ แต่น้ำเดอื ด 3. กรองเอาเน้ือมันฝร่ังออก เอาเฉพาะ น้ำ ยกข้ึนตั้งไฟ และต้มน้ำท่ีสกัดจากมันฝรั่ง ต่อไป 4. เติมน้ำตาลทรายในปริมาณ 18-20 กรัม ลงไป แล้วใช้ทัพพีคนจนกระทั่งน้ำตาล ละลายหมด 5. นำผงวุ้นในปริมาณ 18-20 กรัม มา ผสมกบั น้ำเยน็ กอ่ น เพราะถา้ ใสล่ งไปในลกั ษณะ เป็นผง จะทำให้อาหารวุ้นจับกันเป็นก้อน เทใส่ ลงไปในหม้อพร้อมกับคอยคนอยู่ตลอดเวลา เพ่ือปอ้ งกนั ไม่ให้อาหารวนุ้ ไหม้บริเวณกน้ หม้อ 6. เมื่ออาหารวุ้นละลายหมดแล้ว จึง นำอาหารวุ้นมาบรรจุขวดแบนท่ีเตรียมไว้ ใช้ กรวยเล็ก ๆ กรอกอาหารวุ้นใส่ขวด ประมาณ ขวดละ 20-30 ซีซี. ระวังอย่าให้อาหารวุ้น เป้ือนปากขวด หากอาหารวุ้นเป้ือนปากขวด ตอ้ งใช้ผ้าสะอาดเชด็ ออกใหห้ มด

11 7. ใช้สำลีทำเป็นจุกขนาดยาว 1.5-2 นิ้ว ภาพ การผสมผงวนุ้ ในน้ำมันฝร่ัง จุกปากขวดอย่าให้แน่น หรือหลวมเกินไป จุกให้ ลึกเข้าไปในขวดประมาณ 1 นิ้ว ให้เหลือไว้ด้าน ภาพ การกรอกอาหารวุน้ ลงในขวด นอกขวดประมาณ 0.5-1 นิ้ว เพ่ือให้สามารถใช้ น้ิวก้อยกับฝ่ามือดึงจุกได้สะดวก และจุกสำลี ภาพ การจุกสำลีและปดิ ด้วยกระดาษ จะต้องมีความแข็งแรงพอสมควร เพราะในการ หนงั สือพมิ พ์ เลี้ยงเช้ือเห็ดบนอาหารวุ้น เมื่อทำการต่อเช้ือ จะตอ้ งเปดิ จุกสำลีหลายครงั้ 8. ใช้กระดาษหนังสือพิมพ์หุ้มบนจกุ สำลี แล้วรัดด้วยยางรัดให้เรียบร้อย เพ่ือป้องกันไม่ให้ สำลีเปียกขณะนึ่งฆ่าเชื้อ เพราะหากสำลีเปียก จะทำให้เกิดการปนเปื้อนของเช้ือรา และเชื้อ แบคทเี รียไดง้ า่ ย 9. นำขวดอาหารวุ้นไปนึ่งฆ่าเชื้อด้วย หมอ้ น่ึงความดัน เพือ่ ฆา่ เชือ้ จุลินทรยี ์ในอาหารวุ้น โดยใชค้ วามดนั ท่ี 15 ปอนด์ต่อตารางนิ้ว น่ึงนาน ประมาณ 15-20 นาที ถ้าไม่มีหม้อนึ่งความดัน ให้ใช้วิธีการนึ่งด้วยลังถึงแบบธรรมดา 1 ช่ัวโมง นับตั้งแต่น้ำเดือด แล้วท้ิงไว้ 1 วัน วันท่ี 2 เวลา เดิมให้น่ึงซ้ำในน้ำเดอื ดนาน 1 ชว่ั โมง และในวนั ที่ 3 ก็ทำเช่นเดียวกนั อีก ภาพ การนึง่ ฆา่ เชื้อ ภาพ การนำอาหารวุน้ ใส่หม้อนงึ่

12 10. ก่อนที่อาหารวุ้นในขวดอาหารวุ้นท่ี ภาพการเอยี งขวดอาหารวุ้น ผา่ นการนึ่งฆ่าเชื้อแล้วจะแข็งตัว ให้นำขวดอาหาร ภาพ น้ำมะพร้าวแก่ วุ้นมาวางในลักษณะเอียง เพื่อเพิ่มพ้ืนที่ผิวของ อาหารวุ้น โดยใช้ไม้รองดา้ นปากขวด หรอื คอขวด ภาพการคนใหว้ ุ้นละลาย ให้เอียงในระดับ 15 องศา หรือให้อาหารวุ้นไหล ภาพ การบรรจุอาหารวุ้นและจุกสำลี มาตามความเอียงเพียงหนึ่งในสามของขวด ไม่ ควรให้อาหารวุ้นไหลเข้าใกล้ปากขวดมากเกินไป เพราะเชื้อจุลินทรยี ์อนื่ ปนเป้อื นไดง้ ่ายในขณะเขี่ย เชื้อ ไม่ควรเอียงขวดอาหารวุ้นในขณะที่ขวดร้อน เกินไป เพราะจะเกิดไอน้ำเกาะทผี่ นังขวดดา้ นใน เป็นจำนวนมาก เมื่ออาหารวุ้นแข็งตัวดีแล้ว สามารถนำไปใชเ้ ลี้ยงเชือ้ เห็ดไดต้ อ่ ไป 2. สูตรอาหารวุ้นจากนำ้ มะพร้าว น้ำมะพร้าว เป็นอาหารท่ีมีคุณค่าทาง อาหารสูงชนิดหนึ่ง ที่สามารถดัดแปลงนำมา ทำอาหารวุ้นเลีย้ งเชอ้ื เห็ดนางฟ้า ไดเ้ ป็นอยา่ งดี สตู รอาหารว้นุ จากนำ้ มะพร้าว ประกอบด้วย น้ำมะพร้าวแก่ 1,200 ซีซี. ผงวุน้ 18-20 กรัม ข้ันตอนการทำอาหารวุ้นจากน้ำมะพรา้ ว 1. นำน้ำมะพร้าวแก่ จำนวน 1,200 ซีซี. มาต้มใหเ้ ดอื ด 2. เติมผงวุ้นซ่ึงผสมน้ำเย็นแล้ว ในปริมาณ 18-20 กรมั ลงไป ใชท้ พั พีคนให้วนุ้ ละลาย 3. น ำอ าห ารวุ้ น บ รรจุใส่ ใน ข วด แบ น ประมาณขวดละ 20-30 ซีซี. หรือประมาณ 1ใน 3 ของขวด 4. จุกปากขวดอาหารวุ้นด้วยสำลี แล้วหุ้ม ทับด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์ และรัดด้วยรัดยาง ให้เรียบรอ้ ย

13 5. นำขวดอาหารวุ้นไปนึ่งฆ่าเชื้อ ด้วย ภาพการนงึ่ ฆ่าเช้ือ หม้อน่ึงความดัน เพื่อฆ่าเช้ือจุลินทรีย์ใน อาหารวุ้น โดยใช้ความดันที่ 15 ปอนด์ต่อ ตารางนวิ้ น่ึงนานประมาณ 15-20 นาที 6. ก่อนที่อาหารวุ้นในขวดอาหารวุ้น ท่ีผ่านการน่ึงแล้ว จะเย็นตัวลงหรือก่อนที่ อาหารวุ้นจะแข็งตวั ให้นำขวดอาหารวุน้ มาวาง ในลักษณะเอยี ง เพื่อเพ่มิ พ้นื ท่ีผวิ ของอาหารว้นุ การเกบ็ รกั ษาขวดอาหารว้นุ เลี้ยงเชอ้ื เหด็ ภาพการเอียงขวดอาหารวุ้น นางฟ้า เมื่ออาหารวุ้นแข็งตัวดีแล้ว สามารถ นำไปเลี้ยงเชื้อเห็ดได้เลย แต่ถ้ายังไม่ใช้ก็ให้ เก็ บ ไว้ ใน ห้ อ งเย็น ห รือ ตู้ เย็น โดย ใส่ ใน ถงุ พลาสติกใสแลว้ รัดด้วยยางรดั ไว้ สามารถเก็บ ไวใ้ ชง้ านได้นานหลายเดอื น ภาพการเก็บรักษาขวดอาหารว้นุ ในตู้เย็น

14 กิจกรรมฝกึ ทักษะปฏบิ ตั ิ เร่ือง การทำอาหารวุ้นเลย้ี งเช้ือเห็ดนางฟ้า สตู ร อาหารวุ้น P.D.A.( Potato Dextrose Agar ) จุดประสงค์การเรียนรู้ เพอื่ ใหน้ ักเรยี นมที ักษะในการทำอาหารวนุ้ P.D.A.( Potato Dextrose Agar) วัสดุอุปกรณ์ 1. มนั ฝรงั่ 2. วุน้ ทำขนม 3. น้ำตาลทราย 4. นำ้ สะอาด 5. ขวดแบน 6. กรวย 7. สำลี 8. หม้ออะลมู ิเนียม 9. หมอ้ นึง่ ความดนั 10. ทัพพี 11. เตาแก๊ส 12. กระชอน หรือผา้ ขาวบาง 13. เครื่องช่ัง 14. เขียงและมีด 15. ยางรดั ของ 16. กระดาษหนังสอื พิมพต์ ดั ขนาด 5X5นิว้ ขัน้ ตอนการปฏิบตั ิงาน 1. ปอกเปลอื กมันฝรั่ง แลว้ ลา้ งน้ำให้สะอาด 2. หน่ั มนั ฝรั่งให้ได้ขนาด 1X1X1ลกู บาศก์เซนติเมตร 3. ชั่งมันฝรั่งที่หั่นแล้ว ปริมาณ 300 กรัม น้ำตาลทราย 20 กรัม และผงวุ้น 20 กรมั

15 4. ตวงน้ำสะอาดจำนวน 1,000 มิลลิลิตร เทใส่หมอ้ ท่ีเตรียมไว้ 5. นำมันฝร่งั ทห่ี น่ั แล้วมาตม้ กับนำ้ ประมาณ 20 นาที เรมิ่ นบั ตัง้ แต่น้ำเดือด 6. กรองเอาเนอื้ มันฝรั่งออก 7. นำน้ำตม้ มันฝรงั่ ข้ึนตง้ั ไฟอ่อน ๆ 8. เทว้นุ ที่ละลายน้ำเตรียมไว้แล้ว ลงผสมแลว้ คนใหเ้ ขา้ กนั 9. ใส่นำ้ ตาลทราย คนให้ละลาย 10. กรอกอาหารวนุ้ ผ่านกรวยลงในขวดแบน ประมาณ 20-30 ซีซี. หรือสูงจากก้น ขวดประมาณ 1 นวิ้ 11. จุกปากขวดอาหารวุ้นด้วยสำลี แล้วหุ้มทับด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์ และรัด ดว้ ยยางรดั ให้เรียบรอ้ ย 12. นำขวดอาหารวุ้นไปน่งึ ฆา่ เชื้อด้วยหม้อนึ่งความดัน ด้วยความดันที่15 ปอนด์ต่อ ตารางนว้ิ นาน 15-20 นาที 13. นำขวดอาหารวุ้นมาเอียง เพื่อเพิ่มพ้ืนท่ีผิวหน้าอาหารวุ้น แล้วปล่อยให้อาหาร วนุ้ แข็งตัว ขอ้ ควรระวัง 1. ระวังมดี บาดมือในขณะห่นั มนั ฝรงั่ 2. การต้มมนั ฝรั่งไมค่ วรใชไ้ ฟแรง เพราะจะทำให้เนือ้ มนั ฝรั่งเปื่อยยยุ่ สลายออกมา ทำใหอ้ าหารวุ้นขุ่น 3. การใช้หม้อน่ึงความดนั ตอ้ งใช้ด้วยความระมัดระวงั เพราะอาจเป็นอนั ตรายตอ่ ผู้ ใชไ้ ด้ 4. การกรอกอาหารวุน้ ใส่ขวด ระวังอย่าใหอ้ าหารวุ้นเป้ือนปากขวด การวดั และประเมินผล 1. ตรวจผลการปฏิบตั ิงาน 2. ประเมนิ ผลการปฏิบัตงิ าน

16 บนั ทึกผลการปฏิบัติงาน เรื่อง การทำอาหารวนุ้ เลี้ยงเชือ้ เห็ดนางฟา้ เรื่อง การทำอาหารวุน้ เลี้ยงเช้อื เห็ดนางฟา้ วนั ที่ ......... เดอื น ......................... พ.ศ. ....................... สรปุ ผลการปฏบิ ัตงิ าน ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ผลทไี่ ดจ้ ากการปฏบิ ัติงาน ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ปัญหาและข้อเสนอแนะ ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ลงชอื่ .........................................ผู้บนั ทกึ (....................................................) วันท่ี..........เดือน........................พ.ศ................

17 ประเมนิ คณุ ภาพผลงาน เรอ่ื ง การทำอาหารว้นุ เล้ียงเช้ือเห็ดนางฟ้า เร่ือง การทำอาหารวุ้นเล้ยี งเช้อื เห็ดนางฟ้า ชื่อ............................................. นามสกุล .......................................เลขท.่ี ...................... คำช้ีแจง ให้ผู้ประเมิน ทำการประเมินผลงานของนักเรียนตามเกณฑ์ท่ีกำหนด โดยเขียน คะแนนลงในช่องว่างตามรายการต่อไปนี้ เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน 1 หมายถงึ ต้องปรบั ปรุง 2 หมายถงึ พอใช้ 3 หมายถึง ดี 4 หมายถงึ ดีมาก ลำดบั รายการ ผู้ประเมิน คะแนน ท่ี ตนเอง เพอ่ื น ครู เฉล่ีย 1 เลือกวัสดอุ ปุ กรณไ์ ด้เหมาะสม 2 เตรียมวสั ดุอุปกรณ์ไดเ้ หมาะสม 3 ใช้วสั ดอุ ุปกรณ์ได้ถูกต้อง 4 ปฏิบตั ิงานตามขั้นตอนถกู ตอ้ ง 5 ผลงานดีมีคุณภาพ คะแนนรวม ลงชื่อผปู้ ระเมิน เกณฑ์การประเมนิ คะแนนรวม 17 - 20 หมายถึง ผลงานอยู่ในระดบั ดีมาก คะแนนรวม 13 - 16 หมายถึง ผลงานอยู่ในระดับดี คะแนนรวม 9 - 12 หมายถึง ผลงานอยู่ในระดบั พอใช้ คะแนนรวม 4 - 8 หมายถึง ผลงานอยใู่ นระดับควรปรับปรุง สรปุ ผลการประเมิน อยู่ในระดบั คณุ ภาพ  ดีมาก  ดี  พอใช้  ปรับปรงุ

18 ประเมนิ หลงั เรยี น คำสง่ั ใหน้ ักเรียนเลอื กคำตอบท่ีถูกตอ้ งที่สุดเพยี งข้อเดยี ว 1. ข้อใดหมายถงึ อาหารวุ้นเล้ียงเชือ้ เห็ด ก. อาหารเลีย้ งเชอื้ เห็ดที่อยู่ในสภาพแขง็ ข. อาหารเลย้ี งเชอ้ื เห็ดทอ่ี ยูใ่ นสภาพเหลว ค. อาหารเลย้ี งเช้อื เห็ดท่ีอยู่ในสภาพกึง่ เหลว ง. อาหารเลย้ี งเชื้อเห็ดทีอ่ ยู่ในสภาพแขง็ -เหลว 2. วัสดใุ นขอ้ ใดท่ีนำมาทำอาหารวุ้นเล้ียงเชอ้ื เห็ดนางฟา้ ก. มันฝรงั่ ข. มนั เทศ ค. กลว้ ยนำ้ วา้ ง. มะละกอสุก 3. ถ้าตอ้ งการอาหารวนุ้ สตู ร P.D.A. (Potato Dextrose Agar) ปรมิ าณ 1 ลติ ร ตอ้ งใช้ มนั ฝรัง่ ปรมิ าณเท่าใด ก. 1,000 กรมั ข. 600-700 กรมั ค. 400-500 กรัม ง. 200-300 กรมั อ่านข้อความต่อไปนี้ แลว้ ตอบคำถามข้อท่ี 4 1. จกุ สำลี ปิดทบั ด้วยกระดาษหนงั สือพมิ พ์ 2. กรอกอาหารว้นุ ลงในขวด 3. ห่ันมนั ฝรง่ั 4. เติมนำ้ ตาล/ผงว้นุ 5. ตม้ มันฝร่งั ดว้ ยนำ้ สะอาด 6. กรองเนื้อมนั ฝรั่งออก 7. นึง่ ฆา่ เช้ือ

19 4. ขอ้ ใดเรยี งลำดับขน้ั ตอนของการทำอาหารวนุ้ เลี้ยงเชอื้ เห็ดนางฟา้ ไดถ้ กู ต้อง ก. 3-5-4-6-2-1-7 ข. 3-6-5-4-2-1-7 ค. 3-5-6-4-2-1-7 ง. 3-4-5-6-2-1-7 5. ข้อใดเป็นการเตรยี มอาหารวุ้นท่ีถกู ตอ้ ง ก. ใช้ทัพพีกวนตลอดเวลาขณะตม้ ข. ใชเ้ วลาในการต้มมันฝร่งั นาน 30-40 นาที ค. ใชไ้ ฟแรง ต้มนาน 30-40 นาทีนับตัง้ แตน่ ำ้ เดือด ง. ขณะต้มใช้ไฟอ่อน ๆ นาน 15 นาทนี ับต้ังแต่น้ำเดือด 6. ในการตม้ มนั ฝรง่ั ทำไมจงึ ไมใ่ หเ้ นื้อมันฝร่ังเปื่อยยยุ่ ก. ทำให้อาหารวุ้นข่นุ ข. ทำใหส้ ารอาหารมากเกนิ ไป ค. ทำให้สูตรอาหารไม่ได้ตามสัดส่วน ง. ทำให้อาหารวุ้นท่ีไดม้ สี ภาพเปน็ กรดมาก 7. ข้อใดเป็นการแก้ปัญหาไม่ให้อาหารวนุ้ จบั ตัวกันเป็นกอ้ น ก. คอ่ ย ๆ เทผงวนุ้ ลงในหมอ้ ข. ปดิ ไฟกอ่ นเทผงวนุ้ ลงในหม้อ ค. นำผงว้นุ ผสมกบั นำ้ เยน็ ก่อนใสห่ มอ้ ง. นำผงวุ้นผสมกบั น้ำรอ้ นก่อนใสห่ ม้อ 8. ขอ้ ใดเป็นการบรรจอุ าหารวนุ้ ไดเ้ หมาะสม ก. กรอกใส่ขวดแบน 20-30 ซซี ี. ข. กรอกใส่ขวดแบน 40-60 ซซี ี. ค. กรอกใส่ขวดกลม 20-30 ซซี ี. ง. กรอกใส่ขวดกลม 40-60 ซซี ี. 9. ทำไมต้องเอียงขวดอาหารวุน้ ก่อนอาหารวุ้นแข็งตวั ก. เพอ่ื เพ่ิมพ้นื ท่ีผวิ ของอาหารว้นุ ข. เพือ่ สะดวกในการเขี่ยเชอื้ เหด็ ค. เพื่อสะดวกในการถา่ ยเชอ้ื เห็ด ง. เพือ่ ปรับสภาพอาหารวนุ้ ให้เหมาะกับการเจริญเติบโตของเชอื้ เห็ด

20 10. ทำไมจึงไมใ่ หส้ ำลจี ุกปากขวดอาหารวุน้ เปียกนำ้ ก. ยงุ่ ยากในการปฏิบตั งิ าน ข. ป้องกันไมใ่ หส้ ภาพอาหารวุน้ เหลวเกนิ ไป ค. หากจุกสำลีเปยี กนำ้ ทำใหเ้ ชือ้ เห็ดเติบโตช้าลง ง. ป้องกนั ไม่ให้มีการปนเปอ้ื นของเชื้อราและแบคทีเรีย 11. เราจะแก้ปัญหาอยา่ งไร หากตอ้ งการทำอาหารวุน้ เล้ียงเชอื้ เหด็ แต่ไม่มีหม้อน่งึ ความดัน ก. นำอาหารวุ้นเขา้ ต้อู บไมโครเวฟนาน 20-30 นาที ข. นำอาหารวนุ้ ไปน่งึ ฆ่าเชอ้ื ดว้ ยลงั ถงึ นาน 1 ชว่ั โมง เป็นเวลา 3 วนั ค. นำอาหารวนุ้ ตม้ ด้วยหมอ้ อะลูมิเนยี ม นาน 1 ช่ัวโมง เป็นเวลา 3 วัน ง. แบบใดก็ได้ 12. ข้อใด เป็นการทำจกุ สำลีขวดอาหารว้นุ ท่ถี ูกต้อง ก. จกุ สำลหี ลวม ๆ ข. จุกสำลีให้ลึกเขา้ ไปในคอขวด ค. จกุ สำลอี ย่าใหแ้ นน่ มากเกินไป ง. จกุ สำลีให้แนน่ อย่าให้อากาศเข้าออกได้ 13. การเตรียมอาหารวุ้นท่ีดี ควรยดึ หลักในข้อใด ก. สตู รและวธิ ีการเตรยี มอาหารวุ้นถกู ต้อง ข. สูตรและเวลาในการเตรยี มอาหารวุ้นเหมาะสม ค. วิธีการและเวลาในการเตรยี มอาหารวุ้นถกู ต้อง ง. วิธีการและความชำนาญของผู้เตรียมอาหารวุ้นเหมาะสม 14. เพราะเหตใุ ดจึงไม่ควรปฏิบัติการเอยี งขวดอาหารวนุ้ ขณะทอ่ี าหารวนุ้ ร้อน ก. ไอนำ้ เกาะผนังขวด ข. ผิวอาหารวนุ้ ไม่เรยี บ ค. อาหารวุ้นไหลถูกจกุ สำลี ง. ไอนำ้ ถกู จุกสำลที ำให้จกุ สำลีเปียก 15. นำ้ มะพรา้ วที่ใช้ทำอาหารวนุ้ เลี้ยงเช้ือเห็ด ควรอยู่ในระยะใด ก. น้ำมะพรา้ วแก่ ข. น้ำมะพรา้ วอ่อน ค. นำ้ มะพร้าวสกุ จัด ง. น้ำมะพรา้ วสุกเล็กนอ้ ย

21 คำเฉลยและเกณฑก์ ารใหค้ ะแนน คำเฉลย ข้อ 1. ค. อาหารเล้ยี งเช้ือเหด็ ท่อี ยู่ในสภาพกึ่งเหลว ข้อ 2. ก. มนั ฝรงั่ ข้อ 3. ง. 200-300 กรมั ขอ้ 4. ค. 3-5-6-4-2-1-7 ข้อ 5. ง. ขณะต้มใชไ้ ฟออ่ น ๆ ต้มนาน 15 นาทีนับตั้งแตน่ ำ้ เดือด ขอ้ 6. ก. ทำให้อาหารวุ้นขนุ่ ขอ้ 7. ค. นำผงวนุ้ ผสมกับน้ำเยน็ ก่อนใส่หม้อ ข้อ 8. ก. กรอกใสข่ วดแบน 20-30 ซซี ี. ขอ้ 9. ก. เพ่ือเพมิ่ พืน้ ทีผ่ ิวอาหารวนุ้ ข้อ 10. ง. ป้องกนั ไม่ให้มกี ารปนเปอ้ื นของเชื้อราและแบคทีเรยี ขอ้ 11. ข. นำอาหารวนุ้ ไปน่ึงฆา่ เชอื้ ด้วยลงั ถึง นาน 1 ช่ัวโมง เปน็ เวลา 3 วัน ข้อ 12. ค. จุกสำลีอยา่ ใหแ้ น่นมากเกินไป ขอ้ 13. ก. สูตรและวธิ ีการเตรยี มอาหารวุ้นถูกต้อง ขอ้ 14. ก. ไอนำ้ เกาะผนงั ขวด ขอ้ 15. ก. น้ำมะพร้าวแก่ เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน ข้อ 1 - 15 ถ้านักเรียนตอบถูกต้องตรงกับคำเฉลย ให้ข้อละ 1 คะแนน และถ้า นักเรียนตอบไมต่ รงคำเฉลย ใหข้ ้อละ 0 คะแนน เกณฑก์ ารผ่าน ถ้านกั เรยี นทำแบบประเมินได้ 12 คะแนนขึ้นไป ถือวา่ ผ่าน ถ้านกั เรยี นทำแบบประเมินไดน้ ้อยกว่า 12 คะแนน ถือวา่ ไม่ผ่านใหน้ ักเรียนกลับไป ศึกษาใหม่

22 เอกสารอ้างองิ เติมพงศ์ แสงปกรณก์ จิ . 2553. เหด็ นางฟ้า. พมิ พ์ครง้ั ที่ 2. กรงุ เทพมหานคร : ธนธัชการพิมพ์. บรรณ บูรณะชนบท. 2547. คมู่ ือเพาะเหด็ . พมิ พค์ ร้ังที่ 1. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์เทพพทิ ักษ.์ . 2548. การเพาะเหด็ นางรม-นางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ฐานเกษตรกรรม. บุญส่ง วงศ์เกรียงไกร. 2543. เห็ดนางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ชมรมเพาะเห็ดแห่งประเทศไทย มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์. ปญั ญา โพธ์ฐิ ติ ิรัตน์. 2532. เทคโนโลยีการเพาะเหด็ . กรงุ เทพมหานคร : สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า เจา้ คุณทหารลาดกระบัง. รักษ์ พฤกษชาติ. 2551. เห็ดเศรษฐกิจคู่มือการเพาะเห็ดเชิงการค้าอย่างมืออาชีพ.พิมพ์คร้ังท่ี1. กรุงเทพมหานคร : นีออนบุ๊คมีเดยี . วิทยา ทวีนชุ . 2553. การเพาะเหด็ แบบเศรษฐกจิ พอเพียง. พิมพ์ครั้งท่ี 2. ปทุมธานี : สกายบุกส.์