การพัฒนารูปแบบกระบวนการยุติธรรมและกฎหมาย : การระงับข้อพิพาทออนไลน์ บทความโดย อารีย์รัฐ ศรีอุดม ปัจจุบันข้อพิพาทเกิดจากการทำธุรกรรมออนไลน์เพิ่มมากขึ้น ประกอบกับธุรกรรมทางพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ (E-Commerce) มีแนวโน้มเติบโตขึ้นไม่ว่าจะเป็นทางเว็ปไซต์ (Website) เฟสบุค (Facebook) อินสตาแกรม (Instragram) หรือไลน์ (Line) ประกอบกับสถานการณ์ ในประเทศและระหว่างประเทศทั่วโลกไม่เอื้ออำนวยต่อการระงับข้อพิพาทที่เกิดขึ้น เนื่องจากการเกิดโรคระบาดโคโรนาไวรัส – 19 (Covid-19) ทำให้ต้องมีการพัฒนารูปแบบกระบวนการยุติธรรมและกฎหมายที่เกี่ยวข้องในด้านกระบวนการระงับข้อพิพาท กฎหมายที่เกี่ยวกับการระงับข้อพิพาท 1.พระราชบัญญัติอนุญาโตตุลาการ พ.ศ. 2545 เป็นกฎหมายที่เกี่ยวกับการระงับข้อพิพาทโดยวิธีการอนุญาโตตุลาการ ซึ่งเป็นการระงับข้อพิพาททางเลือกด้วยการที่คู่พิพาทตกลงกันระงับ ข้อพิพาทที่เกิดขึ้นแล้วหรือจะเกิดขึ้นในอนาคต โดยการแต่งตั้งบุคคลที่สามคนหนึ่งหรือหลายคนซึ่งเป็นผู้ที่มีความเป็นกลางและมีความรู้ในเรื่องที่พิพาทให้เป็นผู้ชี้ขาดข้อพิพาทนั้น และคู่พิพาทตกลงยอมตนผูกพันตามคำชี้ขาดนั้น ซึ่งในทางกฎหมายเรียกว่า “สัญญาอนุญาโตตุลาการ” ระบบการอนุญาโตตุลาการ มีวัตถุประสงค์เพื่อให้เอกชนมีส่วนในการทำหน้าที่พิจารณาข้อพิพาทและชี้ขาดข้อพิพาทที่ส่วนใหญ่เกิดขึ้นระหว่างเอกชนด้วยกันเอง โดยคู่พิพาทไม่จำต้องใช้สิทธิทางศาล 2. พระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท พ.ศ. 2562 เป็นกฎหมายกลางที่กำหนดเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท ซึ่งเป็นวิธีการระงับข้อพิพาททางเลือกประเภทหนึ่ง โดยกำหนดให้ “การไกล่เกลี่ย ข้อพิพาท” คือ การดำเนินการเพื่อให้คู่กรณีมีโอกาสเจรจาตกลงกันระงับข้อพิพาททางแพ่งและทางอาญาโดยสันติวิธีและปราศจากการวินิจฉัยชี้ขาดข้อพิพาท ทั้งนี้ ไม่รวมถึงการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทที่ดำเนินการในชั้นศาลและในชั้นการบังคับคดีและ “ผู้ไกล่เกลี่ย” คือ บุคคลซึ่งได้รับการขึ้นทะเบียนและได้รับการแต่งตั้งให้ทำหน้าที่ในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทรวมทั้งมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามตามที่กำหนดไว้ โดยมีบทบัญญัติรองรับเกี่ยวกับผู้ไกล่เกลี่ยไว้โดยเฉพาะ (หมวด 1) นอกจากนั้น ยังได้แบ่งประเภทของการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทเป็นทางแพ่งและทางอาญา 3. การอนุญาโตตุลาการออนไลน์และการไกล่เกลี่ยออนไลน์แยกการพิจารณา ดังนี้ การอนุญาโตตุลาการออนไลน์ คือ อนุญาโตตุลาการที่กระทำโดยผ่านวิธีการทางอิเล็กทรอนิกส์ เช่น การทำสัญญาอนุญาโตตุลาการในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ การส่งพยานหลักฐานอิเล็กทรอนิกส์ การประชุมผ่าน Video Conference เป็นต้น การไกล่เกลี่ยออนไลน์ ศาลยุติธรรมจึงได้พัฒนารูปแบบระบบการไกล่เกลี่ยเป็นออนไลน์และได้กำหนดแนวปฏิบัติสำหรับให้ศาลยุติธรรม ทั่วประเทศใช้เป็นแนวปฏิบัติงานด้านการไกล่เกลี่ยออนไลน์ เช่น จัดให้มีช่องทางเพื่อประสานงานในการนำคดีหรือข้อพิพาทเข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ยออนไลน์ จัดทำระบบการจัดเก็บข้อมูลเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยออนไลน์กำหนดข้อพิพาทที่สามารถดำเนินการไกล่เกลี่ยออนไลน์ได้ เช่น คดีผู้บริโภค คดีแรงงาน ข้อพิพาท ทางอาญาที่เป็นความผิดอันยอมความได้หรือคดีอาญาที่ราษฎรเป็นโจทก์ จัดทำการนำข้อพิพาท เข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ยออนไลน์ โดยการยื่นคำร้องต่อศาลด้วยตนเองหรือยื่นคำร้องผ่านสื่ออิเล็กทรอนิกส์ เช่น แอปพลิเคชัน LINE, E–mail , QR Code ของศาล เป็นต้น กฎหมายเกี่ยวกับการทำธุรกรรมทางพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์
ผู้เขียนเห็นว่าควรพิจารณาเทียบเคียงกับพระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท พ.ศ. 2562 ด้วย โดยมีความเห็นและข้อเสนอแนะ ดังต่อไปนี้
|