ของโลก ทำใหม ีผลตอ ความเจริญของโลกมยั ใหม จนถึง ค.ศ.๑๙๔๕ เม่ือสิ้นสุดสงครามโลกคร้ังที่ ๒ เร่มิ จาก Show ค.ศ.๑๙๔๕ จนถงึ เหตุการณแ ละความเจรญิ ปจจบุ นั มีผลตอการดำเนนิ ชวี ิตของผคู นในปจจุบนั ๒. การแบงยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตรไ ทย สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปน สมัยกอนประวัติศาสตรไทย และสมัย ประวัติศาสตรไทย สมัยประวัติศาสตรไทยแบง ตาม - สมัยโบราณหรือสมัยกอ นสโุ ขทัย ตงั้ แต พ.ศ. ๑๑๘๐ ถงึ พ.ศ. ๑๗๙๒ - สมัยสุโขทัย ตั้งแต พ.ศ. ๑๗๙๒ ถงึ ๒๐๐๖ - สมัยอยุธยา ตัง้ แต พ.ศ. ๑๘๙๓ ถึง ๒๓๑๐ - สมยั ธนบรุ ี ตง้ั แต พ.ศ. ๒๓๑๐ ถึง ๒๓๒๕ - สมยั รัตนโกสินทร ตงั้ แต พ.ศ. ๒๓๒๕ ถึง ปจ จบุ ัน ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๙ การเทียบยุคสมยั สำคญั ระหวา งประวตั ิศาสตรสากลกบั ไทย ประวตั ิศาสตรส ากล ประวตั ิศาสตรไ ทย สมยั โบราณ สมัยโบราณหรอื สมยั กอนสโุ ขทัย - อารยธรรมเมโสโปเตเมีย ตัง้ แตพ .ศ.๑๑๘๐ ถงึ พ.ศ. ๑๗๙๒ - อารยธรรมอียิปต - อาณาจกั รลงั กาสุกะ - อารยธรรมกรีก - อาณาจกั รทวารวดี - อารยธรรมโรมนั - อาณาจักรโยนกเชยี งแสน สนิ้ สุดสมยั โบราณ เมอ่ื ค.ศ. ๔๗๖(พ.ศ.๑๐๑๙) - อาณาจักรตามพรลิงค สมยั กลาง สมัยสโุ ขทยั พ.ศ. ๑๗๙๒ ถงึ ๒๐๐๖ - จกั รวรรดโิ รมันตะวนั ออกสิ้นสดุ ค.ศ.๑๔๕๓ สมยั อยธุ ยา พ.ศ. ๑๘๙๓ ถงึ ๒๓๑๐ - การสรางอาณาจักรคริสเตยี น - การปกครองในระบบฟวดัล - การฟน ฟเู มอื งและการคา - การฟน ฟศู ลิ ปะวิทยาการ - การคน พบทวีปอเมริกา สมยั ใหม สมัยธนบุรี ต้ังแต พ.ศ. ๒๓๑๐ ถึง ๒๓๒๕ - การสำรวจทางทะเล สมัยรตั นโกสินทร พ.ศ. ๒๓๒๕ ถึง ปจจบุ นั - การปฏิวัติวทิ ยาศาสตร - การปฏิวัตอิ ุตสาหกรรม - การปฏิวัติฝรงั่ เศส - สงครามโลกคร้ังที่ ๑-๒ - สิ้นสดุ สมยั ใหม ค.ศ.๑๙๔๕ สมยั ปจจุบนั - รวมสมยั – ปจจุบัน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช - ยคุ สงครามเย็น มหาราช (๒๔๘๙ - ปจจบุ นั ) - ยคุ เทคโนโลยกี ารสอื่ สาร ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๐ ตัวอยางเหตกุ ารณส ำคญั ทแ่ี สดงความสัมพนั ธแ ละความตอ เนอื่ งของกาลเวลา ๑.ประวัติศาสตรสากล เหตุการณสำคัญในประวตั ิศาสตรสากละนำมาเปน ตวั อยา ง คือ ยุคจกั รวรรดินยิ ม เกิดขึ้นมาจากปจ จัย หลายประการ ทั้งทางการเมือง เศรษฐกจิ และพลังทางสังคม ซงึ่ ทำใหประเทศในทวีปยุโรปมีอำนาจเขมแข็ง มีความกาวหนา ทางเศรษฐกิจ มีความเจริญรุงเรือง แตการมีอำนาจและความม่ันคงดังกลาวเกิดข้ึนมา เพราะการปฏิวัติอุตสาหกรรม และยุคจักรวรรดินิยม สิ้นสุดเมื่อสงครามโลกคร้ังที่ ๑ ซ่ึงทำใหมหาอำนาจ ท้ังหลายหยุดการลาอาณานิคม แตอาณานิคมทั้งหลายที่เปนอยูก็ยังคงเปนอาณานิคมตอมาอีกหลายป หลายชาติ เรม่ิ เรยี กรอ งเอกราช และสว นใหญไดเอกราชคนื ภายหลงั สงครามโลกครัง้ ท่ี ๒ ๒.ประวัตศิ าสตรไทย เหตกุ ารณสำคญั ในประวัติศาสตรไ ทย ท่ีนำมาเปนตวั อยา ง คอื ยุคการปรับปรงุ ประเทศ อยูในชวง พงศ. ๒๓๙๔-๒๔๗๕ หรือในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวถึง พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ระหวางน้ีมีการปรับปรุงและปฏิรูปประเทศทุกดานท้ังการปกครอง สงั คม เศรษฐกิจ วฒั นธรรม ฯลฯ วิธกี ารทางประวัตศิ าสตร ความหมายของวิธีการทางประวัติศาสตร ในการสืบคน คนควาเรื่องราวทางประวัติศาสตร มีอยูหลายวิธี เชน จากหลักฐานทางวัตถุที่ขุดคนพบ หลักฐานท่ีเปนการบันทึกลายลักษณอักษร หลักฐานจากคำบอกเลา ซ่ึงการรวบรวมเร่ืองราวตางๆทาง ประวัตศิ าสตรเ หลา นี้ เรยี กวา วิธกี ารทางประวัติศาสตร วิธีการทางประวัติศาสตร คือ การรวบรวม พิจารณาไตรตรอง วิเคราะหและตีความจากหลักฐานแลว นำมาเปรียบเทียบอยางเปนระบบ เพื่ออธิบายเหตุการณสำคัญที่เกิดข้ึนในอดีตวาเหตุใดจึงเกิดข้ึน หรือ เหตกุ ารณใ นอดีตน้นั ไดเ กิดและคลี่คลายอยา งไร ซง่ึ เปนความมงุ หมายท่ีสำคญั ของการศึกษาประวัติศาสตร ข้นั ตอนที่ ๑ การกำหนดเปาหมาย เปนขั้นตอนแรก นักประวัติศาสตรตองมีจุดประสงคชัดเจนวาจะศึกษาอะไร อดีตสวนไหน สมัยอะไร และเพราะเหตุใด เปนการตั้งคำถามท่ีตองการศึกษา นักประวัติศาสตรตองอาศัยการอาน การสังเกต และ ควรตองมีความรูกวางๆ ทางประวัติศาสตรในเร่ืองนั้นๆมากอนบาง ซ่ึงคำถามหลักที่นักประวัติศาสตรควร คำนงึ อยตู ลอดเวลาก็คือทำไมและเกดิ ข้นึ อยา งไร ข้ันตอนที่ ๒ การรวบรวมขอมูล หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรท ่ีใหขอ มลู มีท้ังหลกั ฐานทีเ่ ปน ลายลักษณอ กั ษร และหลกั ฐานที่ไมเ ปนลาย ลกั ษณอกั ษร มีทง้ั ท่ีเปนหลกั ฐานช้ันตน (ปฐมภมู ิ) และหลักฐานชนั้ รอง(ทตุ ิยภูมิ) ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๑ การรวบรวมขอมูลนั้น หลักฐานช้ันตนมีความสำคัญ และความนาเช่ือถือมากกวาหลักฐานช้ันรอง แต หลกั ฐานช้ันรองอธบิ ายเรื่องราวใหเ ขา ใจไดง า ยกวา หลักฐานชัน้ รอง ในการรวบรวมขอมูลประเภทตางๆดังกลาวขางตน ควรเริ่มตนจากหลักฐานช้ันรองแลวจึงศึกษา หลักฐานชั้นตน ถาเปนหลักฐานประเภทไมเปนลายลักษณอักษรก็ควรเริ่มตนจากผลการศึกษาของ นักวชิ าการทีเ่ ช่ยี วชาญในแตละดาน กอนไปศกึ ษาจากของจริงหรือสถานที่จรงิ การศึกษาประวัติศาสตรที่ดีควรใชขอมูลหลายประเภท ข้ึนอยูกับวาผูศึกษาตองการศึกษาเรื่องอะไร ดังนั้นการรวบรวมขอมูลที่ดีจะตองจดบันทึกรายละเอียดตางๆ ทั้งขอมูลและแหลงขอมูลใหสมบูรณและ ถูกตอ ง เพอ่ื การอางองิ ทน่ี า เชอ่ื ถอื ขัน้ ตอนท่ี ๓ การประเมินคุณคาของหลักฐาน วิพากษวิธีทางประวัติศาสตร คือ การตรวจสอบหลักฐานและขอมูลในหลักฐานเหลาน้ันวา มีความ นา เชื่อถือหรอื ไม ประกอบดวยการวิพากษหลักฐานและวิพากษขอมูลโดยข้ันตอนทั้งสองจะกระทำควบคูกัน ไป เนื่องจากการตรวจสอบหลักฐานตองพิจารณาจากเนื้อหา หรือขอมูลภายในหลักฐานนั้น และในการ วิพากษขอมูลก็ตองอาศัยรูปลักษณะของหลักฐานภายนอกประกอบดวยการวิพากษหลักฐานหรือวิพากษ ภายนอก การวิพากษหลักฐาน (External criticism) คือ การพิจารณาตรวจสอบหลักฐานที่ไดคัดเลือก ไวแตละช้ินวามีความนาเช่ือถือเพียงใด แตเปนเพียงการประเมินตัวหลักฐาน มิไดมุงท่ีขอมูลในหลักฐาน ดังนนั้ ขั้นตอนนีเ้ ปน การสกัดหลกั ฐานที่ไมนา เช่ือถอื ออกไปการวพิ ากษขอ มลู หรือวพิ ากษภายใน การวิพากษขอมูล (Internal criticism) คือ การพิจารณาเน้ือหาหรือความหมายท่ีแสดงออก ในหลักฐาน เพ่ือประเมินวานาเชื่อถือเพียงใด โดยเนนถึงความถูกตอง คุณคา ตลอดจนความหมายท่ีแทจริง ซึ่งนับวามีความสำคัญตอการประเมินหลักฐานที่เปนลายลักษณอักษร เพราะขอมูลในเอกสารมีท้ังท่ี คลาดเคลื่อน และมีอคติของผูบันทึกแฝงอยู หากนักประวัติศาสตรละเลยการวิพากษขอมูลผลท่ีออกมา อาจจะผิดพลาดจากความเปน จรงิ ข้ันตอนท่ี ๔ การตีความหลักฐาน การตีความหลักฐาน หมายถึง การพิจารณาขอมูลในหลักฐานวาผูสรางหลักฐานมีเจตนาท่ีแทจริง อยางไร โดยดูจากลีลาการเขียนของผูบันทึกและรูปรางลักษณะโดยทั่วไปของประดิษฐกรรมตางๆเพื่อใหได ความหมายทแี่ ทจ ริงซึง่ อาจแอบแฟงโดยเจตนาหรอื ไมกต็ าม ในการตีความหลักฐาน นักประวัติศาสตรจึงตองพยายามจับความหมายจากสำนวนโวหาร ทัศนคติ ความเชื่อ ฯลฯ ของผูเขียนและสังคมในยุคสมัยน้ันประกอบดวย เพื่อทีจะไดทราบวาถอยความน้ันนอกจาก จะหมายความตามตวั อกั ษรแลว ยังมีความหมายท่แี ทจ ริงอะไรแฝงอยู ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๒ ขั้นตอนที่ ๕ การสงั เคราะหและการวิเคราะหข อ มูล จัดเปนขั้นตอนสุดทายของวิธีการทางประวัติศาสตร ซ่ึงผูศึกษาคนควาจะตองเรียบเรียงเร่ือง หรือ นำเสนอขอมูลในลักษณะที่เปนการตอบหรืออธิบายความอยากรู ขอสงสยั ตลอดจนความรูใหม ความคิดใหม ที่ไดจากการศกึ ษาคนควานั้น ในขั้นตอนนี้ ผูศึกษาจะตองนำขอมูลท่ีผานการตีความมาวิเคราะห หรือแยกแยะเพ่ือจัดแยกประเภท ของเร่ือง โดยเร่ืองเดยี วกันควรจัดไวด วยกัน รวมท้งั เรื่องทีเ่ ก่ียวของหรือสัมพนั ธกัน เรื่องท่เี ปนเหตเุ ปน ผลซ่ึง กันและกัน จากน้ันจึงนำเรื่องทั้งหมดมาสังเคราะหหรือรวมเขาดวยกัน คือ เปนการจำลองภาพบุคคลหรือ เหตุการณในอดีตขึ้นมาใหม เพ่ือใหเห็นความสัมพันธและความตอเนื่อง โดยอธิบายถึงสาเหตุตางๆ ที่ทำให เกิดเหตุการณ เหตุการณท่ีเกิดขึ้น และผล ทั้งน้ีผูศึกษาอาจนำเสนอเปนเหตุการณพื้นฐาน หรือเปน เหตุการณเ ชงิ วเิ คราะหก ็ได ขึ้นอยูกบั จุดมุง หมายของการศึกษา การแบง หลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร เร่ืองราวทางประวัติศาสตรไมอาจสรางข้ึนเองอยางเลือนลอยไดตามความพอใจของผูหน่ึงผูใด แต ประวัติศาสตรเปนผูทำหนาที่สืบสวนคนควาขอเท็จจริงตาง ๆ ทีเกิดข้ึนในอดีตแลวนำมาใชเปนหลักฐาน อางอิงในการบันทกึ เร่ืองราวทางประวัตศิ าสตร หลกั ฐานทางประวัติศาสตร ตามแหลงขอมลู ๑. หลกั ฐานชั้นตน (Primary source) สิ่งที่บันทึก, สรางหรือจัดทำข้ึนโดยผูเก่ียวของกับเหตุการณนั้นโดยตรง เชน จารึก, เอกสารทาง วิชาการ, จดหมายโตต อบ ๒. หลกั ฐานช้นั รอง (Secondary source) สง่ิ ทีบ่ นั ทกึ สรา งหรือจัดทำขน้ึ หลงั จากเหตกุ ารณน ั้น ๆ ผา นพนไปแลว หลักฐานทางประวตั ศิ าสตร ๑. หลักฐานท่เี ปน ลายลกั ษณอกั ษร – จารกึ , พงศาวดาร, จดหมายเหต,ุ บนั ทึกสวนตัว ๒. หลกั ฐานทไ่ี มเปนลายลกั ษณอกั ษร – โบราณสถาน, โบราณวัตถ,ุ เงนิ ตรา ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๓ บทท่ี ๒ ความท่วั ไปเกี่ยวกับประวัตศิ าสตรก ฎหมาย การศึกษาทางดานกฎหมายไทยท่ีผานมาเปนการศึกษาวิวัฒนาการของกฎหมายไทยตั้งแตแรกมี หลักฐานในสมัยสุโขทัยจนถึงสมัยรตั นโกสินทรตอนตน การปฏริ ูปกฎหมายไทยในชวงรชั กาลที่ ๕-๗ ระบบ กฎหมายไทยหลังการเปลี่ยนแปลง พ.ศ. ๒๔๗๕ กระบวนการยุติธรรมและการบังคับใชกฎหมาย เม่ือไทย ไดเปดประเทศทำสนธิสัญญาเบาวริงกับอังกฤษ (พ.ศ. ๒๓๙๘) และประเทศตะวันตกอ่ืน ๆ ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ผลกระทบ (impacts)ดานสังคม เศรษฐกิจ การเมืองและ วัฒนธรรมจากอารยธรรมตะวันตกสงผลใหสังคมไทยเกิดการเปล่ียนแปลงทั้งในดานเศรษฐกิจ แนวคิดทาง การเมอื งการปกครองและสังคมวัฒนธรรม การทำสนธิสัญญากับตางประเทศทำใหชาวตา งชาติมีสิทธสิ ภาพ นอกอาณาเขตในพระราชอาณาจักรไทยเราตองยกเวนการใชอำนาจศาลและกฎหมายไทยแกคน ตางประเทศตามสนธิสัญญาเบาวริง จึงจำเปนตองปรับปรุงกฎหมายเดิมท่ีบัญญัติไวในคัมภีรพระ ธรรมศาสตรเพ่ือใหเหมาะสมกับสถานการณบานเมืองที่เจริญข้ึนตามกาลสมัย ดังจะเห็นไดจากการที่ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวไดทรงใชพระราชอำนาจในการตรากฎหมายเพื่อควบคุมการบริหาร ประเทศในฐานะผูออกกฎหมายอยางแทจริง (โปรดดูในหนวยที่ ๙ ประเด็นในการศึกษาทางดานกฎหมาย) ใหมีผลบังคับใชในรัชสมัยของพระองค และนำไปสูการปฏิรูประบบกฎหมายไทยในรัชกาลท่ี ๕ และรัชกาล ตอ ๆ มาจนประเทศไทยไดรบั สิทธสิ ภาพนอกอาณาเขตอยางสมบูรณต ั้งแต พ.ศ. ๒๔๘๑ เปน ตน มา เม่ือเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาสูระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุขตั้งแต พ.ศ. ๒๔๗๕ จนถึงปจจุบัน (พ.ศ. ๒๕๕๐) เปนเวลา ๗๕ ป ประเทศไทยมีรัฐธรรมนูญและธรรมนูญการปกครองประเทศถึง ๑๗ ฉบับปจจุบันคือฉบับท่ี ๑๘ ซ่ึงเปน รางรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช... เปนฉบับซึ่งอยูระหวางการพิจารณาของสภาราง รัฐธรรมนูญมีทั้งหมด ๒๙๙ มาตรา รางรัฐธรรมนูญฉบับน้ีมีสาระสำคัญและวัตถุประสงคเพื่อ “จะ แกปญหาของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ ท่ีกอใหเกิดการผูกขาดอำนาจรัฐ และการใชอำนาจอยางไมเปนธรรม การดำเนินการทางการเมืองที่ขาดความโปรงใส ไมมีคุณธรรมและ จริยธรรม ระบบการตรวจสอบการใชอำนาจรัฐท่ีลมเหลว และการใชสิทธิเสรีภาพของประชาชนยังไมได รับการคุมครองและสงเสริมอยางเต็มท่ี” (คณะกรรมาธิการยกรางรัฐธรรมนูญ ๒๕๕๐:๑) สาระสำคัญ ดังกลา ว จึงมุงทจี่ ะแกปญ หาใน ๓ แนวทาง คอื ๑. การคุม ครอง สง เสรมิ และการขยายสทิ ธิและเสรภี าพของประชาชนอยางเต็มที่ ๒. การลดการผูกขาดอำนาจรัฐและขจัดการใชอ ำนาจอยางไมเปน ธรรม ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๔ ๓. การทำใหการเมอื งมคี วามโปรงใส มคี ุณธรรมและจรยิ ธรรม ๑. ประวัตศิ าสตรก ฎหมายคืออะไร คือ การศึกษาวิวัฒนาการของแนวความคิด หลักและกฎเกณฑท่ีมนุษยไดกำหนดขึ้นมาเพื่อรักษา ความเปนระเบียบเรียบรอยในสังคม อันตองอาศัยกาลเวลา และการเกิดจากเหตุการณตาง ๆ กัน เก่ียวกับ ตัวบทกฎหมายที่ผานมาและเหตุผลของการเปล่ียนแปลงนั้นดวย วาทำไมจะตองเขียนอยางนั้น ทำไมตอง เปล่ียนแปลง เพ่ือใหทราบถึงความสัมพันธระหวางกฎหมายกับมนุษยท่ีอยูรอบ ๆ กฎหมาย เน่ืองจาก กฎหมายเปนสว นสำคัญของวัฒนธรรมในสงั คม และชวี ิตความเปน อยูข องมนุษย ๒. การเรยี นประวตั ศิ าสตรกฎหมายมปี ระโยชนอยา งไร มีประโยชนอยางสูงในการทำความเขาใจใหทราบถึงเหตุและผลของที่มาท่ีไป หรือกลาวอีกนัยคือ ทำใหทราบเหตทุ ่ีทำใหเกิด และเหตุทที่ ำใหเ ปล่ียนแปลง หรอื อาจจะเสื่อมลงวาเปน เพราะอะไร ทำไมจงึ เปน เชนนั้น มีปจจัยรอบขางอะไรถึงกฎหมายที่ดี ไมดีอยางไร กาลเวลา สังคม วัฒนธรรม ศีลธรรม ศาสนา มี ผลกระทบตอการเปล่ียนแปลงรูปแบบของกฎหมายหรือไม เมื่อไดศึกษาโดยละเอียดยอมสามารถทำใหทาน เขาใจอยา งมเี หตุผล ซ่ึงเปน ประโยชนพื้นฐานทีส่ ำคัญมากในการเรยี นกฎหมาย นอกเหนอื จากทีไ่ ดก ลา วมาแลว ยงั มปี ระโยชนในความรรู อบดา นทีเ่ ก่ยี วกับกฎหมายในอดีต ไดแ ก ๑. ทำใหรูระเบียบของชุมชนในอดีต และทำใหทราบถึงวิธีการตาง ๆ ทางกฎหมายท่ีมนุษยคิดคน ข้ึนมาเพ่ือแกปญหาของความยุงยากทางสังคม อันจะทำใหสามารถนำมาเปนประสบการณชี้ แนวโนม ของกฎหมายในอนาคตไดด ว ย ๒. ทำใหทราบถึงระบบการเมอื ง การปกครองของประเทศตา ง ๆ ๓. ทำใหทราบอารยธรรมตาง ๆ เพราะถือวาเปนสวนสำคัญอยางหนึ่ง ในการเรียนประวัติศาสตร อันหลีกเลยี่ งมไิ ดด วย การศึกษาวชิ าประวตั ศิ าสตรก ฎหมาย ประวัตศิ าสตรก ฎหมาย อาจแบงออกไดเปน ๒ สว นคือ สวนแรก จะศึกษาถึงประวัติศาสตรของไทยเราเอง ซึ่งมี ๓ ยุคสมัย ที่มีผลตอการเปล่ียนแปลง ประวัตศิ าสตรกฎหมายไทยมาก ดังน้ี ๑. กฎหมายสโุ ขทยั ซ่ึงเร่ิมตั้งแตสมัยพอ ขุนรามคำแหง ป ๑๘๒๖ ซึ่งมอี ยู ๓ เรือ่ ง ดว ยกนั คอื ๑.๑ กฎหมายพอขุนรามคำแหง ๑.๒ ศิลาจารกึ หลกั ที่ ๓๘ หรือทีเ่ รียกวา กฎหมายลกั ษณะโจรสมยั สุโขทยั ๑.๓ มังรายศาสตร หรือกฎหมายของพระเจามังราย ๒. กฎหมายอยธุ ยา จะเกิดความยากลำบากตรงท่เี ราไมมีตัวบทกฎหมายเลย ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๕ ถามวา ทำไมไมมี ก็เพราะเขาใจวา สมัยกรุงศรีอยธุ ยาต้ังแตป ๑๘๙๓-๒๓๑๐ เราถอื วา กรุงศรี อยธุ ยา ต้งั ขน้ึ เม่อื ป ๑๘๙๓ และสน้ิ สุดเมอ่ื ป ๒๓๑๐ สมยั กรงุ ศรอี ยุธยาน้ันเราไมมีตวั บทกฎหมายเหลอื อยู เลย เหตเุ พราะวา สมัยกรงุ ศรอี ยธุ ยานั้นครงั้ หนง่ึ ๆ กฎหมายเขียนขึน้ มา ๓ ฉบบั และเกบ็ ไวท ี่ ฉบบั ท่ี ๑ เก็บท่หี อ งเครื่องหรือหองเสวยพระกระยาหารของพระเจาแผนดิน ฉบบั ที่ ๒ เกบ็ ไวท ่ีหอหลวง คือ สถานทท่ี ่ขี นุ นางปฏบิ ตั ริ าชการ ฉบับท่ี ๓ เกบ็ ไวท่ศี าลหลวง สำหรับขนุ ศาลตลุ าการนำออกมาใหพ ิจารณา และพิพากษาอรรถคดี ตา ง ๆ เมือ่ ป ๒๓๑๐ พมาเผาทำลายกรงุ ศรีอยุธยา ทำใหก ฎหมายทงั้ หลายทเ่ี ก็บไวใ นท่สี ามแหงดังกลา ว ถูกเผาไปดวย แมจะมอี ยบู า งก็อาจเปน ฉบับทค่ี ดั ลอกกนั ตอ ๆ มา ๓. สมัยรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑ ก็นำกฎหมายเหลานี้มาใช และก็เกิดปญหาจากการรองทุกขฎีกาของ นายบุญศรี ชางเหล็กหลวง รองทุกขวา เมียตวั เอง คือ อำแดงปอมไปทำชูกับคนอื่นแลวมาฟองหยา นายบุญ ศรีไมยอมหยา คดีน้ีตองจำ เขาตั้งชื่อวา คดีอำแดงปอม คำวา อำแดงเปนคำนำหนาชื่อสตรีสมัยกอน พอ มาถึงรัชกาลท่ี ๖ จึงไดมีการเปลี่ยนเปน นางสาว, นาง ซ่ึงคดีน้ีศาลพิพากษาใหหยาได โดยอางวากฎหมาย เขยี นวาเปน หญิงหยา ชายชายหยาได รชั กาลท่ี ๑ เหน็ วากฎหมายเขียนไวอยางน้นั ไมเปนธรรม เพราะอำแดง ปอมเปนฝายผิดแลวยังมาขอหยาสามีโดยการพึ่งบารมีศาล ซึ่งตามหลักสมัยใหมน้ันทำไมได เขาบอกวาคน ที่มาศาลตองมาดวยมือสะอาด จึงทำการชำระสะสางกฎหมายเสียใหม เรียกวา กฎหมายตรา ๓ ดวง นี่เปน กฎหมายเม่ือคร้ังกรุงรัตนโกสินทรน้ีเอง แตเน่ืองจากกฎหมายนี้ใชกฎหมายที่คัดลอกมาตั้งแตสมัยกรุงศรี อยุธยามาเปนแบบอยางในการเขียนขึ้นมาใหม หรือนำเอาของเกามาแกไขใหถูกตองตามความยุติธรรม ซึ่ง เรียกวา กฎหมายตราสามดวง กฎหมายนี้ก็ใชมาถึงประมาณป พ.ศ.๒๔๘๒ ก็ยกเลิกหมด เม่ือเรามีประมวล กฎหมายตาง ๆ ทยอยออกมา ไมใชออกมาทีเดียวทุกประมวลกฎหมาย คือ เมื่อมีกฎหมายใหมออกมาก็ ยกเลิกกฎหมายตราสามดวงไปเร่ือยจนหมด ฉะนั้นกฎหมายตราสามดวง ซึ่งเปนกฎหมายท่ีตราข้ึนสมัย รัชกาลที่ ๑ จึงมีลักษณะท่ีถือวาเปนกฎหมายสมัยกรุงศรีอยุธยา นอกจากนี้ในพระอัยการลักษณะตาง ๆ ใน กฎหมายตรา ๓ ดวง ยังระบุพระนามพระเจาแผนดินที่ทรงบัญญัติกฎหมายตรานั้นขึ้น ซ่ึงก็เปนพระเจา แผนดินในสมัยกรุงศรีอยุธยาท้ังส้ิน และศักราชที่ใชในกฎหมายเหลานี้ลวนแตเปนศักราชที่มีอายุนอยถอย หลังไปถึงสมัยอยุธยาท้ังสิ้นเชนเดียวกัน เขาจึงถือวา การเรียกกฎหมายตราสามดวงก็เหมือนกับการเรียน กฎหมายสมัยกรงุ ศรอี ยุธยา เพราะเขาเห็นวา เปนอันเดยี วกัน แตมีขอสังเกตวา กฎหมายตราสามดวงอาจจะไมใชกฎหมายท่ีเขียนอยางกฎหมายเม่ือคร้ังกรุงศรี อยุธยาก็ได เพราะกฎหมายตราสามดวงก็มีการแกไข เปล่ียนแปลง แตจริง ๆ แลวเราไมรูวากฎหมายสมัย กรุงศรีอยุธยาเขียนไววาอยางไร แตนาจะมีการแกไขเปลี่ยนแปลงเพราะใชเวลา ๑ ป ในการแกไข เปล่ยี นแปลงโดยนำกฎหมายเกาที่เหลอื อยมู าแกไ ข น้กี ็คอื ความเปนมาโดยสรุป สำหรบั สวนท่ี ๒ กจ็ ะกลาวถงึ ระบบกฎหมายสากล ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๖ บทท่ี ๓ กฎหมายสมัยเมโสโปเตเมยี มีวิวัฒนาการมาจากกฎหมายบาบิโลน (Baby Lonian Lwa) และประมวลกฎหมายพระเจาฮัมมูราบี (Hammuriabi Code) โดยมรี ายละเอยี ดดังตอ ไปนี้ กฎหมายในสมัยบาบิโลน เกิดข้ึนทางแถบดินแดนอุดมสมบูรณ โดยมีอารยธรรมและความเจริญเกิดขึ้น รวมทั้งกอใหเกิดกฎหมายข้ึนมาในสมัยบาบิโลน เม่ือกอนคริสตกาลประมาณ ๕,๐๐๐ ป มีชนเผาด้ังเดิมอาศัยอยูใน ลุมแมน้ำ ๒ สาย แมน้ำสายแรกคือ แมน้ำไทกริส (Tigris) และแมน้ำยูเฟรติส (Euphrates) ดินแดนที่อุดมสมบูรณ ระหวางแมน้ำ ๒ ลายน้ี เรียกวา เมโสโปเตเมีย (Mesopotamia) ซ่ึงปจจุบันเปนที่ตั้งประเทศอิรักในสมัยนั้นมี กฎหมายลายลักษณอ ักษรเกดิ ขนึ้ ถอื วา เกา แกท ่สี ุดในโลก สมัยบาบโิ ลนดินแดนแถบน้ไี ดม ชี นเผา ตาง ๆ มาอาศยั อยู หลายเผา ดวยกนั ดังนค้ี ือ (๑) สุเมเรยี น (Sumaria) (๒) อคั คาเดยี หรอื อคั คัด (Akkadia) (๓) บาบโิ ลเนยี (Babylonia) (๔) เปอรเซีย (Persia) ตอมา มีการรุกรานจากชนเผาที่ราบสูง คือ พวกอัคคาเดียหรืออัคดัด (Akkadia) ซ่ึงเปนนักรบไดเขามา รุกรานพวกสุมเรีย และในที่สุดก็รบชนะพวกสุเมเรียทำใหตกเปนทาสถูกใชแรงงาน และเผาอัคดัดไดมีผูตั้งตนเปน กษัตริยปกครองมีพระนามวา พระเจาซารกอน (Sargon) พระองคไดทรงพัฒนาอารยธรรมของตนเอง และไดรับ เอาอารยธรรมของเผาอื่นถึงข้ันคิดคนตัวอักษรข้ึนมาใชเปนผลสำเร็จ เรียกวา อักษรล่ิมหรือคิวนิฟอรม (Cuneiform) นอกจากนี้ชนชาติตาง ๆ ไดสรางอารยธรรมข้ึนและเปนอารยธรรมดั้งเดิมที่ไดสืบเน่ืองมาเปนอารย ธรรมของประเทศตาง ๆ ท่ัวโลก ไมวาจะเปน ทางดา นรัฐศาสตร ทางการปกครอง ทางอักษรศาสตร หรือแมกระท่ัง ทางสถาปต ยกรรมการกอ สรางตา ง ๆ ทางศาสนา ทางวรรณคดีและท่ีสำคัญกค็ ือ อารยธรรมทางนิตศิ าสตร ในสมัยพระเจาซารกอนยังไมมีประมวลกฎหมายเกิดข้ึน จนกระทั่งอีก ๒๐๐ ปตอมา มีการสืบทอดราช สมบัติตอจากพระเจาซารกอน คือ ประมาณ ๔,๘๐๐ ปกอนคริสตกาล มีกษัตริยพระนามวา พระเจาฮัมมูราบี (Hammurabi) ไดทรงปกครองชาวบาบิโลนในสมัยตอมา และพระองคมีความคิดวาจะตองปกครองใหราษฎรอยู ดว ยความรมเย็นเปนสุข ซึง่ การปกครองทดี่ ีกต็ องมีกฎเกณฑท ่ดี ี มีกฎหมายทใ่ี ชใ นการปกครอง ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๗ ฉะน้ันพระเจาฮัมมูราบีจึงไดรวบรวมเอานักปราชญนักคิด มาชวยกันเขียนกฎหมายขึ้นมาเปนผลสำเร็จ และไดใชชื่อเดียวกับ พระมหากษัตริยพระองคน้ีคือ ประมวลกฎหมายพระเจาฮัมมูราบี หรือที่ภาษาอังกฤษเรียกวา Hammurabi code ซ่ึงถือวาเปน กฎหมายที่เกาแกท่ีสุดในโลก โดยใชอักษรคิวนิฟอรม การเขียน กฎหมายไดเขียนบนกอนศิลาหรือกอนหิน ซึ่งคลายกับของไทยท่ีการ เขียนกฎหมายใชอักษรที่เรียกวา ลายสือไทย และเขียนไวบนศิลา จารึก ในตำนานบางเลม บอกวา Hammurabi code นี้เกิดข้ึนในราว ป ค.ศ.๑๙๐๒ กอนคริสตศักราช ซึ่งหลักฐานทางประวัติศาสตรที่ คนพบจะเหน็ วา กฎหมายบาบิโลนเกิดกอนกฎหมายโรมนั หลักกฎหมายสำคัญที่ปรากฏใน Hammurabi Code มี กฎหมายอยู ๓ ประเภทใหญ ๆ คือ ๑. กฎหมายมหาชน ๒. กฎหมายเอกชน ๓. กฎหมายอาญา ทนี มี้ าดูรายละเอยี ดในกฎหมาย Huammurabi Code ๑. กฎหมายมหาชน กฎหมายนี้เราตองทราบการแบงชนช้ันในสมัยบาบิโลนเสียกอน ในสมัยน้ันไดมีการ แบงชนชั้นวรรณะของประชาชนออกเปน ๓ ประเภทดวยกัน เมื่อมีการแบงชนช้ันออกเปน ๓ ประเภท กฎหมายก็ จะตองบัญญตั อิ อกมาสอดคลองกบั วรรณะ หรอื ชนชั้นของประชาชนดังกลา ว ซึง่ การแบง ชนชัน้ มดี งั นีค้ ือ ๑.๑ ชนช้ันสูง (Awellu) ซงึ่ เปน ชนชนั้ ปกครองพวกขุนนาง ๑.๒ ประชาชนธรรมดา (Muskinu) หรือพวกเสรีชน (Freeman) ๑.๓ ชนช้นั ต่ำ (Ardu) หรอื ทาส การกระทำความผดิ ตอชนชั้นสูงหรอื ที่เรียกวา อภิสิทธิ์ชนจะตองไดรับ หรือถกู ปรับสูงกวาอัตราปกติ หรือ มากกวาประชาชนธรรมดา ถาชนชัน้ สงู ทำรา ยรางกายประชาชนธรรมดา ประชาชนธรรมดาจะทำรา ยตอบไมไ ด จะ ทำไดก็แตเรียกรองคาเสียหาย ชดใชเปนทรัพยสิน แตกลับกัน ถาประชาชนธรรมดาไปทำรายชนชั้นสูง กฎหมาย Hammurabi Code ใหอำนาจผูถูกทำรายแกแคนตอบแทน เนื่องจากการที่จะไปจายคาเสียหายใหน้ันเขาไม ตอ งการ เพราะเขามีเงินทองอยูแลว ดังนน้ั จงึ ทำใหเ ห็นถึงสภาพความไมเ ทา เทยี มกัน ขอสังเกต Hammurabi Code ไดแบงชนชั้นออกเปน ๓ วรรณะ ที่ต่ำท่ีสุด คือ ชนชั้นต่ำ หรือทาส ไดแก ประชาชนธรรมดาท่ีเปนหนี้แลวไมสามารถใชคนได ก็ตองมาทำงานชดใชหรือเปนทาส แตอยางไรก็ตามใน Hammurabi Code บอกวา ถาทาสเกิดมีลูกหรือชนช้ันที่สามกับชนช้ันที่สองรักใครชอบพอแลวแตงงานกัน ลูกท่ี เกิดมาจะเปนอิสระถือวาลูกท่ีเกิดมาไมไดเปนทาสแตเปนประชาชนธรรมดา หรือเสรีชน (Freeman) ถามีคนตาง เผาหรือคนตางดาวเขามาอาศัยอยูในเมือง ก็ใหเอากฎหมาย Hammurabi Code ไปใชดวยโดยใหถือวา อยู ภายใตกฎหมายเดียวกัน หมายความวา คนตางดาวหรือชนเผาอ่ืนที่เขามาอยูในบาบิโนจะไมมีเอกสิทธิ์ในสวนนี้จึง ถือวา เปนกฎหมายมหาชน ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๘ ๒. กฎหมายเอกชน เปน กฎหมายทวี่ า ดวยสิทธหิ นา ท่ีตาง ๆ มีกฎหมายอยู ๖ ประเภท คือ (๑) กฎหมายลักษณะเชา ท่ีดินสมัยนั้นถือวากษัตริยเปนเจาของ ประชาชนอยากจะทำไรไถนา เพาะปลูกก็สามารถที่จะมาขอเชาได จะเห็นไดวามีการทำสัญญาเชาทีด่ ินต้ังแตสมัยบาบโิ ลน ซึ่งการเชาท่ีดินจะตอง มีการเสียคาเชาหรือคาตอบแทนดวย ถาเกิดคดีพิพาทข้ึนมา โดยปรากฏวาเชาที่ดินของกษัตริยแลวไปมีเร่ืองมีราว กบั ท่ดี นิ ขางเคยี ง หรอื ทำความเสียหายเกิดขนึ้ ผทู ่จี ะตองรบั ผดิ ชอบใน Hammurabi Code บอกวา เมือ่ ผเู ชา เปน ผู กอความเสียหาย ผูเชาจะตองรับผดิ ชอบ ดังนั้นจะมาเรียกรองจากเจาของที่ดินคือพระมหากษัตริยไมได แตในสมัย นน้ั ถา เอกชน หรอื คนธรรมดาไปจับจองหรือครอบครองเปนเจา ของที่ดินกส็ ามารถเอาใหค นอน่ื เชา ไดเชนเดียวกัน (๒) กฎหมายเชาปศุสัตว นอกจากที่ดินทำกินแลว พวกปศุสัตวก็คือ สัตวที่ใชทำการเกษตรซ่ึง ไมไดเชาเฉพาะท่ีดินทำกิน ยังเชาสัตวพวกน้ีดวย การเชาปศุสัตวผูท่ีเปนเจาของฟารมไมอยากทำกิจการ ก็เอาปศุ สัตวนี้ไปใชใหผูอื่นเชาได การเชาปศุสัตวตางจากการเชาประเภทแรก ซึ่งเชาเฉพาะท่ีดิน การเชาปศุสัตวน้ีจะมีสัตว เล้ียงอยูบนที่ดินนั้นดวย อยางไรก็ตามถา เชาไปแลวใหอ าหาร ยารกั ษาโรคไมด ีพอทำใหส ัตวเลี้ยงตาย Hammurabi Code ก็ไดเขยี นไวว า ผูเชาปศุสัตวน ัน้ จะตอ งรบั ผดิ ชอบในความเสียหายทีเ่ กดิ ขนึ้ และมขี อ ความเพมิ่ เติมวา การเชา ปศสุ ัตวน น้ั เปนหนาทีข่ องผูเ ชา จะตองดูแลใหม ีการสืบพันธุออกลกู ออกหลานไมใ ชป ลอยใหสูญพนั ธุไป ถาเกดิ ความ เสยี หายขน้ึ ผูเชาตอ งรับผิดชอบในความเสียหายทเี่ กดิ ขึ้นดังกลา ว นอกจากน้ี ถาวัวไปกินพืชพันธุของคนอื่นที่ดินขางเคียงเขาปลูกไว ผูเชาปศุสัตวก็ตองรับผิด เชน เดียวกัน (๓) กฎหมายชลประทาน น้ำเปนสิ่งสำคัญมาก สังคมด้ังเดิมเปนสังคมเกษตรกรรม ดังน้ันการ เพาะปลูกทำไร ทำนา จึงตองอาศัยน้ำกิน น้ำใช ซึ่งกฎหมายชลประทานนี้ใหความสำคัญตอแหลงน้ำ มีการขุด คลอกคลอง คลองสงน้ำ แตถาผูท่ีขุดลอกคลองสงน้ำไปทำความเสียหายกับแหลงน้ำคนท่ีกอความเสียหายตอง รบั ผดิ ชอบ อาจจะทำใหน้ำขุน หรือทง้ิ อะไรลงไปในนำ้ ทำใหเกดิ การเนา เสยี ขน้ึ (๔) กฎหมายวาดวยการจางแรงงาน เมื่อมีท่ีดินกวางใหญไพศาล แตไมสามารถทำไร ไถนาคน เดียวได จงึ ไปจางคนอ่ืนมาชวยทำ ในสมัยน้ันไมมีการทำใหฟรี ถาจะทำใหฟรีก็เฉพาะพวกทาสกับนายทาส ซ่ึงพวก ทาสจะไมอ ยูภายใตก ฎหมายวา ดวยการจางแรงงาน ทาสนั้นนายทาสสามารถใชแรงงานฟรโี ดยไมตองจายตอบแทน เพราะการเก็บหน้ีสินทำใหตองมาเปนทาสทำงานชดใชหนี้ แตถาเปนคนอ่ืนไมใชทาส เมื่อใหเขามาทำงานให จะตอ งมกี ารจายสนิ จา งหรือคา ตอบแทนดวย จึงเกิดเปน กฎหมายจางแรงงานข้ึนมา (๕) กฎหมายครอบครัว ในสมัยบาบิโลนการสมรสจะเปนไปในลักษณะที่เรียกวา การซ้ือขาย คือผูชายจะ เปนผูไปซ้ือผูหญิงมา ที่เรียกแบบนี้เพราะวา บิดามารดาของทั้งสองฝายเปนผูจัดการใหมีการสมรสโดยตลอด เริ่มแรกโดยฝายชายอาจจะเปนพอ แม มอบเงินจำนวนหนึ่งใหแกฝายหญิงแลวเอาตัวผูหญิงมา ซึ่งเหมือนกับของ ไทยสมัยรัชกาลท่ี ๕ ถือวาเปนการซือ้ ขาย คนเปนทรัพยสิน ฝายชายไปซ้ือผูหญิงมาได แตจะตองใชเงินจำนวนหนึ่ง ภาษาอังกฤษเรียกวา Bride – Price อยางไรก็ตามบิดามารดาของฝายหญิงก็จะมอบเงินทุน (Dowry) เงินทุนนั้น อาจจะเปนเงินหรือทรัพยสินก็ได และเงินทุนนจี้ ะตกเปนสินสวนตวั ของหญิงตลอดชีวิต ถาฝายหญิงถึงแกความตาย เงินทุนน้ันก็ตกไดแกบุตรของหญิงนั้น แตถาไมมีบุตร Hammurabi Code บอกวาเงินทุนนั้นจะถูกสงกลับคนมาให ครอบครวั เดิม ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๑๙ ในสมัยน้ัน กฎหมายพระเจาฮัมมูราบีเขียนไววา สามีภรรยาเปนบุคคลเดียวกัน ถาเกิดฝายหญิงมีหน้ีสิน และมาแตงงานกับฝายชาย หน้ีน้ันสามีก็ตองรับมาดวย ตองชำระหนี้แทนฝายหญิง แมเปนหน้ีท่ีเกิดกอนสมรสก็ ตาม อยางไรก็ตามบทบัญญัติใน Hammurabi Code อนุญาตใหมีการทำสัญญาจำกัดความรับผิดในเรื่องหนี้สินได ฉะนั้นถาชายจะสมรสกับหญิงและจะไมรับผิดชอบในหน้ีสินที่ฝายหญิงมีมากอนสมรส ตองทำสัญญากันใหชัดเจน ถาไมมีสัญญาถือวาสามีภรรยาเปนบุคคลคนเดียวกัน ดังน้ันหน้ีสินของภรรยาก็เปนหนี้ของสามีดวย เม่ืออยูกันกัน แลวอาจจะมีการหยาขาดจากกันได โดยเฉพาะสามีจะหยากับภรรยาของตนเมื่อไรก็ได แตตองมอบเงินทุนใหแก ภรรยาไป และใหภ รรยาเปนผูดบู ุตร โดยสามเี ปนผูจายคา อุปการะเลยี้ งดู ในกรณีทภ่ี รรยาประพฤติชว่ั เม่อื หยา ขาด จากกันแลว สามีมีสิทธิปกครองบุตรและไมตองคืนเงินทุน ถาสามีโหดรายทารุณภรรยาอาจรองของตอศาลสั่งให ตนเองแยกกันอยูกับสามี และใหสามีคืนเงินทุนใหก็ได ถาภรรยาตกเปนหญิงหมายสามีตาย ภรรยาจะทำการสมรส ใหมได โดยไดรบั อนุญาตจากศาลและศาลจะวางขอบังคับอยางเขมงวด กวดขันในสวนที่เก่ียวกับทรัพยสินของสามี คนกอน ทง้ั น้ีเพอื่ ประโยชนของบตุ รทีเ่ กดิ จากเจา มรดกน่นั เอง ภรรยาไมทำเชนน้ี สามีอาจหาหญิงอื่นมาเปนภรรยานอยได ถึงแมสถานะภรรยานอยจะดอยวาภรรยา หลวง Hammurabi Code บอกวา ความสัมพันธระหวางสามีภรรยารวมท้ังการขาดจากการสมรส ใหเอา หลกั เกณฑค ลา ยคลงึ ในเร่ืองภรรยาหลวงมาใชด วย (๖) กฎหมายนิติกรรมและสัญญา การทำสัญญาในสมัยนั้นนิยมใหเจาหนาที่เปนผูเขียนให ซึ่งเจาหนาที่ใน สมัยน้ันตำราใชคำวา สไครส (Scrives) หรือสไครเวอเนอร (Scrivener) เพราะฉะนั้นเอกชนกบั เอกชนจะทำสัญญา กันโดยมากแลวนิยมใหเจาหนาที่ท่ีเขียนให มีการประทับตราและมีพยานรับรองในที่สาธารณะ ถาไมทำเปนลาย ลักษณอักษรในลักษณะแบบน้ีจะเปนโมฆะสัญญานั้นใชไมได ซ่ึงในกฎหมายมิไดบังคับไวอยางน้ัน แตบอกวาคน ๒ คน จะทำสัญญากันจะนิยมใหเจาหนาที่เขียน และศาลก็เช่ือถือ หรือจะทำสัญญากันเองก็ได แตศาลจะเช่ือหรือไม เปนอีกเร่ืองหนงึ่ ฉะนน้ั สูวิธีทีใ่ หเ จา หนา ท่ีเขียนใหไมได แตน ไ้ี มใ ชแ บบของนิติกรรม ถา ไมไดท ำแลวสัญญาจะไมเปน โมฆะเพยี งแตเปน การอา งอิงในเรอื่ งพยานหลกั ฐาน เวลามกี ารพสิ ูจนว า มีการทำสญั ญากันจริง ๆ หรอื ไม ขอสังเกตวา ถาใหเจาหนาท่ีเขียนมีการประทับตรา และมีพยานรูเห็นแลวคูกรณีจะนำสืบหักลางโดยเอา พยานบุคคลมาพิสูจนวาไมจริง พิสูจนหักลางไมได นอกจากน้ีสัญญาหรอื นิติกรรมท่ีทำกันนั้นจะมีขอหน่ึงกำหนดไว วา เม่ือมีขอ พพิ าทเกดิ ขน้ึ ใหก ษัตรยิ เปนผูชีข้ าด สัญญาทีท่ ำกนั มากที่สดุ คือ สัญญาซอื้ ขาย หลักในเร่ืองเกี่ยวกับสัญญาซื้อขาย มีหลักอยูขอหนึ่งซึ่งเปนภาษาลาติน เรียกวา คาวีตเอมเตอร (Caveat Empter) แปลวา “ผูซื้อตองระวัง” คือ กอนท่ีจะซื้อตองดูใหดีกอนวาทรัพยสินน้ันชำรุดบกพรองหรือเปลา เพราะ ถารูวาชำรุดบกพรองแตยังซ้ือไป กรณีน้ีจะมาเรียกใหผูขายรับผิดในความชำรุดบกพรองไมได แมทรัพยสินนั้นจะ ชำรดุ กต็ าม อันนเ้ี ปน หลักต้ังแตในสมยั Hammurabi Code ทกุ วนั นี้กฎหมายซือ้ ขายของไทยก็ยงั มีหลักน้อี ยู นอกจากนี้การสงมอบ Hammurabi Code ยังขยายความวา มีการสงมอบโดยปริยายดวย เชน ถาใน ปจ จุบันการซอ้ื ขายรถยนตจะสง มอบโดยการสง กุญแจให หรือถาซ้ือชางผูข ายจะหยิบโซหรือเชือกที่ติดอยูกับตัวชาง สงใหผ ซู อ้ื โดยไมแตะตองทรพั ย กถ็ อื วาผขู ายสงมอบเรียบรอ ยแลว ขอสังเกต ในเรื่องเกี่ยวกับการซ้ือขายทรัพยสินหรือรับฝากทรัพยสิน กฎหมาย Hammurabi Code ได บัญญัติลงโทษผูซื้อทรัพยสิน หรือผูรับฝากทรัพยสิน จากคนท่ีเปนผูเยาว หรือทาส โดยปราศจากอำนาจผูซ้ือจะถูก ลงโทษฐานลักทรัพย และถาผูใดรับทรัพยสนิ ที่ถูกลักมา จะมีความผิดและถูกลงโทษถงึ ขน้ั ประหารชีวิต ยกเวน กรณี ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๐ สามารถพิสูจนไดวาไดรับทรัพยสินนั้นมาโดยสุจริต แตตองคืนทรัพยสินน้ันใหแกเจาของไป สวนตนเองไลเบี้ยเอา จากผขู ายทรพั ยนัน้ ได ๓. กฎหมายอาญา ในกฎหมาย Hammurabi Code ยึดถอื หลกั การแกแคน หรอื ตอบแทนอยางรุนแรงที่ มีขอความกลาววา “ตาตอตาฟนตอฟน” (Any eye for an eye a tooth for a tooth) หลักการดังกลาวนี้เปน หลักการของกฎหมายด้ังเดิมซึ่งมีชอ่ื วา “Lex Talionis” ซงึ่ มีมาตั้งแตเ ม่ือสมัย ๔,๐๐๐ ปกอนจนทกุ วนั น้ี ถาฆาเขา ตายโทษทีส่ าสมกต็ องตายตกไปตามกนั คอื ประหารชวี ติ ดังน้ันที่บอกวา “ตาตอตาฟนตอฟน” ใน Hammurabi Code เขียนไววา เจาหนี้ทำใหบุตรของลูกหน้ีซึ่ง มาอยูกับตนในฐานเปนผูขัดหนี้ (Mancipium) ถึงแกความตาย บุตรของเจาหนี้จะตองถูกลงโทษใหถึงแกความตาย ดวย ชางกอสรางบานเรือนท่ีทำใหบุตรเจาของบานถึงแกความตายโดยประมาท บุตรของตนจะถูกลงโทษใหถึงแก ความตายเชนกัน ดงั น้ันถาทำฟนผูอื่นหักสองซ่ีกจ็ ะตองถอนฟน ออก ๒ ซ่ีดวย หรอื ถาทำเขาตาบอดก็จะตอ งถูกควัก ลูกนัยนต าดวย ซ่ึงการใชหลักนี้จะนำมาใช ๑๐๐% ไมได เพราะคนบางคนบรสิ ุทธิ์ ฉะน้ันควรจะทำกับคนผิดไมค วร ทำกับบคุ คลในครอบครัวเขา เชน นีถ้ ือวา ผิดหลักการลงโทษ ในสมยั ตอมาจึงมีการแกไขระบบ “ตาตอ ตาฟน ตอฟน ” ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๑ บทท่ี ๔ กฎหมายฮิปบรู กฎหมายทองหยิบในสมยั ตอ มาไดน ำระบบ “ตาตอ ตาฟนตอ ฟน ” มาปรบั ปรงุ วา จะตองมีความพอดี หมายความวา สาสมกนั จะเห็นวา มาตรา ๒๘๘ ในประมวลกฎหมายอาญาของไทย บัญญตั วิ า “ผใู ดฆา ผูอ นื่ นัน้ ตอง ระวางโทษประหารชีวติ ....” นกี่ ็คอื หลัก “ตาตอ ตาฟน ตอ ฟน ” นนั่ เอง อยางไรกต็ าม Hammurabi Code ก็ไดว างหลกั ผูท ี่จะตอ งรบั โทษทางอาญาอยา งรนุ แรงจะตองทำผดิ โดย เจตนา เชน ฆา คนตายโดยเจตนา แตถ ูกถาจำเลยสาบานวา ไดฆ า จรงิ แตเปน เรื่องฆา โดยไมเ จตนาโทษทจี่ ะไดร ับ Hammurabi Code กำหนดวาไมถูกประหาร แคล งโทษปรบั เทา นนั้ โดยคำนึงถงึ ชนั้ วรรณะของผูทถี่ งึ แกความตาย เปนสำคัญ เรอ่ื งความผิดฐานมีชู ฝายหญิงทีม่ สี ามแี ลวมคี วามสมั พนั ธก บั ชายอื่นทีเ่ รียกวา ชู สมยั บาบโิ ลนถอื วาเปน ความผิดอาญา และจะตองมกี ารพิสูจนโ ดยเอาหญงิ ผนู ้ันโยนลงไปในนำ้ ถา ลอยน้ำแสดงวาพดู จรงิ ไมไดเ ปนชู ถา จมน้ำถือวา ทำผดิ จรงิ สมยั บาบโิ ลนไมมโี ทษจำคกุ มีแตปรบั กบั ประหารชีวติ ถา เปน โทษทางอาญาจะประหารชีวิต เลย เชน ลกั ทรพั ย ปลนทรพั ย ชิงทรัพย มขี อเพม่ิ เติมในเรอ่ื งทางอาญา ความผิดบางประเภทอาจไดร ับโทษซง่ึ ไม ปรากฏอยใู นกฎหมายปจ จบุ นั เลยคือ ลูกทำรา ยรางกายพอ แมจ ะถกู ลงโทษใหตัดมือท้ิงเสีย กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรในยคุ ตอมา กอ นทจี่ ะถงึ ยุคโรมันคอื กฎหมายของพวกฮิบรู ตามตำนานดัง้ เดมิ ทางประวัติศาสตร กฎหมายของชาวฮบิ รเู กดิ ข้นึ ในสมัยทชี่ นเผาดงั้ เดิมอาศยั อยแู ถบลมุ แมนำ้ ไนล ปจ จบุ ันคือ ประเทศอียิปต ชาวฮิบรูเปน ชนเผา ด้งั เดมิ เพาะปลูก ทำไร ไถนา แตถกู นกั รบชนเผาอ่นื รกุ รานเขามายึดเอาดนิ แดน ทีอ่ ดุ มสมบรู ณ และเอาชาวฮบิ รูเปน ทาส ปรากฏวามีผูน ำของชาวฮบิ รู ซง่ึ เรยี กกนั หรอื รกู ันในหมขู องชาวอยี ิปตช อ่ื วา โมเสส ถอื เปนบรรพบรุ ษุ กอ ตงั้ ศาสนา เปนผนู ำของชาวฮิบรู เมอื่ ชาวอยี ปิ ตยึดครองแลวมีหวั หนาทตี่ ง้ั ตนเปน กษัตริยใ นสมัย ตอมา มพี ระนามวา ฟาโรห ชาวฮิบรูกถ็ กู เกณฑไ ปใชแ รงงานโดยสรางปร ามิด สรา งเมือง ถาคนไหนสรา งไมไ หวจะ ถูกเฆยี่ นตี และฆา ท้ิง โมเสสเหน็ วา ถา ขนื เปนทาสของฟาโรหน บั วันก็จะถกู เขนฆาลม ตายเปน จำนวนมาก จึงหาทาง ทีจ่ ะหนจี ากฟาโรห ไดสวดออ นวอนตอพระยะโฮวา ซึ่งเปน พระผูเปน เจาของชาวฮบิ รู ขอใหห นไี ดสำเรจ็ พอถึงวัน นัดก็หนอี อกมา ความทราบถงึ ฟาโรหสง กองทพั มาไลฆ า ชาวฮบิ รูหนไี ปจนตดิ ทะเล โมเสสจงึ สวดออ นวอนตอพระ เจา ใหชว ยชาวฮบิ รู จึงเกิดปาฏหิ ารยิ เ มฆดำหมนื่ สายฟา ฟาดลงมาที่ทะเลแยก นำ้ ทะเลออกเปน ๒ ขาง ตรงกลาง เปนทางเดนิ ชาวฮิบรูจงึ รบี เดนิ ขามหนีกองทพั มาของฟาโรห แตก องทพั อยี ปิ ตก ็ยงั ไลล า ตามลงไป น้ำทะเลก็กลับสู สภาพเดมิ ทำใหกองทัพมา ทหารลมตายไปจำนวนมาก แตพอพน จากทะเลมหาสมุทร แตอีกฝง หนงึ่ กลายเปน ทะเลทราย อาหาร น้ำทน่ี ำไปเกดิ ขาดแคลน จนกระทง่ั เกดิ การลกั ขโมยรวมไปถงึ การประพฤตผิ ิดเปนชกู ัน โมเสส หามปรามก็ไมมใี ครเช่ือกลับทำรายโมเสส เขาจงึ เดินขึ้นไปบนภเู ขาสูงเพอ่ื ไปสวดออนวอนตอพระผเู ปนเจา ซ่ึงภเู ขา ลกู นน้ั เรยี กวา ไซนาม เพือ่ ใหช วยชาวฮิบรทู ่กี ำลงั จะอดตายและเขนฆากนั สวดออ นวอนเสรจ็ กเ็ กดิ เปนนมิ ติ รของ พระผเู ปนเจาเกดิ สายฟาฟาดกรดี ไปทีภ่ เู ขาผาออกเปนกอนศลิ า ๒ แทง เปน ภาษาของชาวฮบิ รู เปนลายลกั ษณ ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๒ อกั ษร ขอท่ี ๑-๕ กอ นหน่ึง ขอ ที่ ๖-๑๐ อีกกอ นหนึง่ เปน บัญญตั ิ ๑๐ ประการ เรียกวา “The Ten Commandment” แลวโมเสสก็เดินถอื ศิลา ๒ กอน ลงจากเขาไซนาม เมื่อกลับมาจากเขา พบชาวฮิบรู โมเสสก็ ตะโกนวา ตอไปนีถ้ า ใครไมฟ ง บญั ญตั ิคำสอนของพระผูเ ปนเจา จะตองถกู ลงโทษ ฉะน้นั “The Ten Commandment” เปน กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรทเี่ กดิ ข้ึนในสมยั ตอ มา เรียกวา บญั ญัติ ๑๐ ประการ คือ กฎหมายของยวิ ตอ จาก Hammurabi Code และ The Ten Commandment น้ัน เทยี บไดก บั คัมภรี พ ระธรรมศาสตรข องไทยเรา จะเหน็ ความคลายกนั ในสมยั โบราณ หรอื สมัยดัง้ เดิม การจะอา ง อะไรใหค นเชอ่ื ถอื ตองอา งคำสงั่ พระผเู ปนเจา นีเ่ ปนหลักฐานทางประวตั ิศาสตร ที่เปน กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรใน สมัยตอ มา แตเ กา กวา น้ี Hammurabi Code ซง่ึ ถอื วา เปน กฎหมายเกาทส่ี ุดในโลก รองลงมาคือ The Ten Commandment ตอจากกฎหมายนีค้ ือ กฎหมายโรมัน พระบัญญตั ิ ๑๐ ประการ คือขอกฎหมาย ๑๐ ขอที่พระเจาทรงโปรดประทานใหกับชนชาติ อิสราเอลไดปฏิบัติหลังจากไดอพยพออกจากแผนดินอียิปต พระ บัญญัติ ๑๐ ประการนี้ไดสรุปรวบรวมจากพระบัญญัติท่ีมีอยูในพระ คำภีรเดิมทั้งหมด ๖๐๐ กวาขอ พระบัญญัติ ๔ ขอแรกไดพูดถึงการ ปฏิบัติและความสัมพันธระหวางเรากับพระเจา และ ๖ ขอหลังได พูดถึงการปฏิบัติและความสัมพันธระหวางเรากับผูอ่ืน ซ่ึงพระ บัญญัติ ๑๐ ประการน้ีไดบันทึกไวในพระคำภีรพระธรรม อพยพ ๒๐: ๑-๑๗ และพระธรรม เฉลยธรรมบญั ญตั ิ ๕:๖-๒๑ ดงั นี้ ขอท่ี ๑ “อยามีพระเจาอื่นใดนอกเหนือจากเรา” บัญญัติขอนี้ได ตอตานการนมัสการพระอื่นเพราะมีพระเจาท่ีแทจริงเพียงองคเดียว เทา น้นั นอกน้ันเปน พระเจา เทจ็ ขอท่ี ๒ “อยาทำรูปเคารพสำหรับตน เปนรูปสิ่งใดท่ีอยูในฟาเบื้อง บน หรือบนแผนดินเบื้องลาง หรือในน้ำใตแผนดิน อยากราบไหว หรือปรนนิบัติรูปเหลาน้ัน เพราะเราคือพระเจาของเจา เปนพระเจาท่ีหวงแหน ใหโทษบิดาตกทอดไปถึงลูกหลาน ของผูท่ีชังเราจนถึงสามชั่วส่ีช่ัวอายุคน แตเราแสดงความรักมั่นคงตอคนที่รักเรา และปฏิบัติตามบัญญัติของเรา จนถึงพันชั่วอายุคน” พระบัญญัติขอน้ีการตอตานการสรางรูปเคารพ,การสรางตัวแทนของพระเจาท่ีเรามองเห็นได ไมมีสิ่งจำลองใดท่ีเราสามารถสรางใหเหมือนกับพระเจาที่แทจริงได การสรางรูปเคารพเปรียบเสมือนกับการ นมัสการพระเจา เทจ็ น้ันเอง ขอที่ ๓ “อยาออกพระนามพระเจาของเจาอยางไมสมควร เพราะผูท่ีออกพระนามพระองคอยางไมสมควร น้ันพระเจาจะทรงถือวาไมมีโทษก็หามิได” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการกลาวถึงพระนามของพระเจาอยางไม เหมาะสม เราแสดงถึงการเคารพตอ พระเจาโดยการกลา วถงึ พระองคด ว ยความสภุ าพและใหเ กียรตพิ ระองคเ สมอ ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๓ ขอท่ี ๔ “จงระลึกถึงวันสะบาโต ถอื เปนวนั บริสุทธ์ิ จงทำการงานของเจาท้ังส้ินหกวัน แตวันที่เจ็ดน้ันเปนสะ บาโตของพระเจาของเจา ในวันน้ันอยากระทำการงานใดๆ ไมวาเจาเอง หรือบุตรชาย บุตรหญิงของเจา หรือทาส ทาสีของเจา หรือสัตวใชงานของเจา หรือแขกท่ีอาศัยอยูในประตูเมืองของเจา เพราะในหกวันพระเจาทรงสรางฟา และแผน ดิน ทะเล และสรรพสิ่งซ่ึงมีอยูในทเ่ี หลาน้ัน แตในวันที่เจ็ดทรงพัก เพราะฉะน้ันพระเจาทรงอวยพระพรวัน สะบาโต และทรงตั้งวันน้ันไวเปนวันบริสุทธ” พระบัญญัติขอนี้ไดตั้งไวใหวันสะบาโต (ซ่ึงวันเสารน้ันถือเปนวัน สุดทายของสปั ดาห)เปนวันที่เราไดอทุ ศิ ใหก ับพระเจา ขอ ท่ี ๕ “จงใหเกียรตแิ กบดิ ามารดาของเจา เพือ่ อายขุ องเจา จะไดยนื นานบนแผน ดนิ ซึ่งเจา ของเจาประทาน ใหแกเ จา” พระบญั ญัติขอนี้สอนใหเ ราปฏิบัติตอ บดิ ามารดาของเราดว ยความเคารพและนับถือ ขอ ท่ี ๖ “อยาฆาคน” พระบญั ญตั ขิ อน้ีไดตอ ตานการฆา ผูอ นื่ ดว ยการไตรต รองไวล ว งหนาแลว ขอที่ ๗ “อยาลวงประเวณีผัวเมียเขา” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการมีเพศสัมพันธกับผูอื่นนอกเหนือจากคู สมรสของตัวเอง ขอที่ ๘ “อยาลักทรัพย” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการเอาสิ่งของของผูอ่ืนท่ีไมใชของตัวเองโดยท่ีไมไดขอ อนุญาตจากเจา ของกอ น ขอ ท่ี ๙ “อยา เปนพยานเท็จใสรา ยเพ่ือนบาน” พระบัญญัติขอ น้ีไดต อตานการเปนพยานเทจ็ ตอ ความผดิ ของ ผูอ ่ืน และเปนขอบัญญัติที่สำคัญมากในการที่เราควรตอ ตา นการพดู เท็จตา งๆ ขอท่ี ๑๐ “อยาโลภครัวเรือนของเพ่ือนบาน อยาโลภภรรยาของเพื่อนบานหรือทาสทาสีของเขา หรือโค ลา ของเขา หรือสิ่งใดๆซ่ึงเปนของของเพื่อนบาน” พระบัญญัติขอน้ีไดตอตานการอยากไดของของผูอื่นท่ีไมใชของเรา ความโลภสามารถนำเราไปสูความแตกแยก และการฆาคน, การลวงประเวณี และการขโมย ถาการทำสิ่งหนึ่งสิ่งใด เปน ความผดิ การคิดทจี่ ะทำสงิ่ น้ันก็เปน ความผิดเชน กัน ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๔ บทที่ ๕ กฎหมายกรีก แผนทอ่ี ารยธรรมกรกี สมัยโบราณ ชวง ๖๐๐-๔๐๐ กอ นครสิ ตกาล ๑. อารยธรรมด้ังเดิมแถบทะเลอเี จียนกอนพวกกรกี อพยพลงมา ดินแดนแถบฝงทะเลทางตะวันตกของเซียไมเนอร (Asia Miner) เกาะตางๆ ในทะเลอีเจียน (Aegean Sea) และเมืองทางแหงขุนแหลมกรีกเจริญกอนที่พวกกรีกจะอพยพมาต้ังแต ๓๐๐๐ B.C. พรอมๆ กันอียิปตและแถบลุม แมน ำ้ ๒ สาย ลงมาจนราว ๑๑๐๐ B.C. อารยธรรมแถบนี้รวมเรยี กวา Aegean Civilization ๑.๑. แถบที่เจริญหนาท่ีสุดไดแกที่เกาะ Cvete ซึ่งเจริญสูงสุดในระหวาง ๑๗๐๐-๑๔๐๐ B.C. อารยธรรมที่ แบงน้ีมีช่ือเฉพาะลงไปอีกวา Minoan Civilization เมืองที่สำคัญที่เกาะ Crete ไดแก Cnassus Knossus ซึ่ง Sir. Arthur Evans ไดทำการขุดคนเมื่อราว ค.ศ. ๑๙๐๐ ปราสาทสูงหลายช้ัน ๓-๔ ช้ัน มีหองจำนวนมากและมีหองใต ดิน ทางเขาวกวนมีระบบการระบายน้ำเสีย การประปามีสถานท่ีสำหรับเลนกีฬา มีการใช Bronze และทำ เคร่ืองปนดินเผาแบบโอง ไห ขนาดใหญจนถวยเล็กๆ ซง่ึ มีลวดลายสวยงาม มีการใชทอง งาชาง และเพชรนิลจินดา เปนเคร่อื งประดับ มกี ารวาดภาพตามฝาผนัง มีตวั อกั ษรใชเปน รูปภาพ แบบ Symbolic ซ่ึงมสี ลกั บนแผนดิน ๑.๒ แถบที่เจริญบนแหลมกรีก เมือง Mycenac ซึ่งเจริญตอจากแถบ Crete ราว ๑๖๐๐-๑๑๐๐ B.C. ผูท่ี ทำการขุดคนคือ Heinrica Schliemanr (๑๘๗๐) ปรากฎวามีความเจริญทางการกอสรางปราสาทมีหอคอยลอม และมีกำแพงหนาถึง ๑๐ ฟุต หลุมฝงศพใชหินกอ งใหญ มีความร่ำรวยเห็นไดจากการใชทอง สัมฤทธ์ิ ใชเงิน ใชทอง ปดหนาศพดวยน้ำทำดวยทองและเงิน แหวนทอง ดาบ และมีดทำดวยทองสัมฤทธ์ิ พวกกรีกสาขา Achaeans ซ่ึง เปนพวกแรกที่อพยพลงมาจากทางเหนือจะมาต้ังถิ่นฐานอยูท่ี Mycenae น้ี และจะทำความเจริญใหจนผลท่ีสุดจะ ถกู พวก Darians เขา มาคุกคามเมื่อ ๑๒๐๐-๔๕๐ B.C. ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๕ ๑.๓ เมอื งแถบฝง Asia Miner-Trov เจริญในระยะแรกนี้เชน เดียวกนั Heinrich Schlieman เปน ผูข ดุ คนพบ สถานท่ีแสดงวาเคยเจริญมาจริงๆ ไดมีสงครามระหวางพวกกรีก Myceneans กับ Troy เมื่อราว ๑๒๐๐ B.C. เรียกวา Trojan War ลักษณะพลเมืองรฐั เอเธนส ๒. ลกั ษณะพลเมืองรัฐเอเธนส ลักษณะการแบงฐานะของพลเมืองในรัฐเอเธนสกอนศตวรรษท่ี ๗ จะเห็นไดวาชนชั้นสูงสุดคือ พวกขุนนาง หรือพวกผูดีมีตระกูลเปนพวกที่มีอำนาจสูงสุด มาในศตวรรษที่ ๗ กอนคริสตกาลฐานะของพลเมืองในนครรัฐ เอเธนสก็เริ่มเปล่ียนแปลงไป มีการเปล่ียนแปลงที่เห็นไดชัดคือ การที่พวกผูดีหรือ ขุนนาง ซ่ึงเคยเปนพลเมืองชั้น สูงสดุ ของนครรัฐเรม่ิ หมดความสำคัญลงทีละนอ ย ปจ จัยสำคัญท่กี อใหเกิดการเปล่ียนแปลงดังกลา ว สืบเนอ่ื งมาจาก การเปลีย่ นแปลงในทางเศรษฐกจิ กลา วคือในระยะศตวรรษที่ ๗ กอนคริสตกาล การคา และอุตสาหกรรมของนครรัฐ เอเธนสเจริญขึ้นและขยายตัวอยางรวดเร็ว เอเธนสมีสินคาออกที่สำคัญคือน้ำมันมะกอก และการทำภาชนะบรรจุ นำ้ มันมะกอก จัดเปนอุตสาหกรรมท่ีขน้ึ หนาขนึ้ ตาท่ีสดุ พวกชนชนั้ พอคา เร่ิมรำ่ รวยขนึ้ และทำการสะสมเงนิ ทองมาก ขึ้นทุกที ขุนนางบางคนท่ีตองการฐานะร่ำรวยข้ึนก็หันมาจับงานคาขายบางคนร่ำรวยข้ึน แตบางคนยากจนลง กวาเดิม ในระยะนี้ความม่ังมีและทรัพยสินเปนที่ยอมรับในวงสังคมและการเมืองเชนเดียวกัน มีความเทาเทียมกับ คนมีตระกูล ฐานะของพลเมอื งและสทิ ธิในการเมืองวัดกันดว ยความม่ังคง่ั และทรัพยสนิ เงนิ ทอง หรือผลติ ผลในท่ีดิน กลาวคอื ผูทม่ี ีผลิตผลในท่ีดินมากท่ีสดุ เปนชนชั้นสูงสุด ผูท่ีมีผลิตผลในท่ีดนิ รองลงมากเ็ ปน ชนช้ันรองลงมาตามลำดับ มาในระยะนี้ชนช้ันสูงสุดจึงไมจำเปนจำตองเปนพวกผูดีมีตระกูล แตเปนคนที่มีทรัพยสินเงินทอง พวกนี้มีสิทธิดำรง ตำแหนงสูงๆ ในทางการเมอื งดว ย นอกจากน้ียังมพี วกกสิกรท่ีมีนาของตนเอง แตผ ลิตผลทไ่ี ดจากท่ีนามีจำนวนนอย ไมมากพอที่จะจัดอยูในอันดับของพลเมืองที่กลาวมาแลว พวกน้ีรวมกับพวกจางฝมือเรียกวา “Thetes” มี ความหมายวากรรมกรเปนพลเมืองแตข าดสิทธิทางการเมืองการปรับปรุงของโซลอน (Solon) และการวางรากฐาน ประชาธปิ ไตยของเอเธนส การปกครองนครรัฐเอเธนสในชั้นตนก็คลายคลึงกับนครรัฐอ่ืนๆ ของกรีก คือในสมัยตนๆ มีกษัตริยปกครอง ตอมาเปนการปกครองโดยอภิสิทธิ์ชนและตอจากนั้นก็วิวัฒนาการกลายเปนรูปการปกครองแบบประชาธิปไตย(๑) การปฏริ ูปการปกครองใหคลอยตามความตองการของคนหมูมากในสังคมขึน้ ตอ มาเปนผลงานของขุนนางช่ือโซลอน (Solon) ซึ่งไดร ับเลือกเปน อารค อน เมอื่ ๕๙๔ ป กอ นครสิ ตกาล ในตอนกลางศตวรรษที่ ๘ กอนคริสตศักราช เอเธนส (Athens) ปกครองโดยกษัตริยประชาชนสมัยนั้น แบงออกเปน ๒ พวก คือ ขุนนางกับพอคา ไดแก เจาของท่ีดิน หรือพอคาชาวเมืองที่เปนคนชั้นกลาง หรือชาวนาที่ มที ่ีดินแปลงเล็กๆ เปนของตอนเอง ตอ มาสมัยศตวรรษท่ี ๗ กอนคริสตศักราช สภาขนุ นางไดลดอำนาจของกษัตริย ลง เนอื่ งจากเจา ของท่ดี นิ ม่งั ค่งั จากการทำเกษตรเริ่มมอี ำนาจมากขน้ึ แตช าวนารายยอยทำเกษตรไมไ ดผ ล ตองกูห นี้ ยืมสินจากผูม่ังค่ังจนดอกเบี้ยเพ่ิมพูนมากขึ้น เม่ือไมสามารถชำระดอกเบ้ียไดก็ตองยอมเอาท่ีดินของตนไปจำนอง โดยหลัววาจะไถถอนคืนไดในอนาคต เมื่อไมสามารถทำได พวกนี้ไดกลายเปนทาสในท่ีสุด นอกจากน้ีเกษตรกรท่ี ไมมีท่ีนา เปนของตนเองแตรับจางแรงงานในที่นาของผูอ่ืน โดยไดรับคาจาง คือ หนึ่งสวนหก ของผลผลิตที่ไดจาก แรงงานของตนมีความเปน อยอู ยางฝด เคือง ทำใหปญหาระหวา งพวกคนยากจนกับพวกร่ำรวยทวีความรุนแรงย่งิ ข้ึน ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๖ อีกทั้งไดมกี ารจำกัดสทิ ธิผูซ่ึงเขาประจำการในกองทหารอาวุธหนักไดค อื พลเมืองท่ีมัง่ ค่ังเทาน้ัน เพราะทหารเหลานี้ ตอ งจัดหาอาวธุ ดว ยตนเอง สามัญชนจึงเรยี กรอ งใหมีการสรางกฎหมายลายลักษณอกั ษรขึ้นเพือ่ ใหท กุ คนมสี ิทธิเทา เทยี มกัน ๓. ดา นกฎหมาย และกระบวนการนติ ิบัญญตั ิ ผซู งึ่ มบี ทบาทในการรางประมวลกฎหมาย และพฒั นารูปแบบการปกครองประชาธิปไตย คือ ๑. ดราโค (Draco)1๒ เปนผูซ่ึงมีบทบาทในชวงราวปท่ี ๖๒๐ กอนคริสตศักราช คราโดไดทำการรวบรวม กฎหมายและตราใหเปนระเบียบหมวดหมู เขาเปนเจาของประมวลกฎหมายท่ีเขมงวด จนท่ีเกิดคำวา “Draconic” หมายความวา รุนแรง หรือเขมงวด จนมีคำกลาววา กฎหมายของเขาเขียนดวยเลือดไมใชดวยหมึก เชนผูซึ่งเปน หนคี้ นอืน่ แลวไมสามารถชำระหน้ี ไดต ามกำหนดจะตอ งตกเปนทาสของเจา หนี้ หรอื ใครขโมยกะหลำ่ ปลจี ะตองถูก ลงโทษประหารชีวติ กฎหมายฉบับนแ้ี มจ ะใหค วามยตุ ิธรรม แตการลงโทษกร็ ุนแรงเกนิ ไป มไิ ดช ว ยแกไ ขความเดือน รอนทางเศรษฐกจิ ผูม ั่งคั่งยงั รวยจนเหลอื ลน ในขณะทค่ี นจนกย็ ังยากจนอยา งแสนสาหัส พวกขนุ นางยังคงตดั สนิ คดี เขาขางตนเอง ความเขมงวดของกฎหมายน้ีเองเปนเหตุใหเกิดความยุงยาก จนถึงข้ันจลาจลวุนวายข้ึน ในป ๖๐๐ กอนศริสตศักราช อน่ึงประมวลกฎหมายของคราโด ถือวาเปนกฎหมายลายลักษณอักษรฉบับแรกของกรีก ผลดีของกฎหมายฉบับน้ีมีเพียงประการเดียว คือทำใหประชาชนมีโอกาสรูกฎหมายบานเมืองมิใชปลอยใหขุนนาง เปนผตู ัดสนิ คดีตามใจแตกอน ๒.โซลอน (Solon)2๓ เขาเปนพอคา ซึ่งเปนชนชั้นมั่งคั่งท่ีสุดในนครรัฐเอเธนส โซลอนไดเขามาปฏิรูปการ ปกครอง ในราวป ๕๙๔ กอนคริสตศักราช เขาไดเขามารับแตต้ังเปนอารคอนมีอำนาจพิเศษในการตรากฎหมาย เมื่อเขามารบั ตำแหนงแลว ไดยกเลิกกฎหมายของคราโด โดยโซลอนไดพยายามเลิกทาส และยกฐานะของบุคคลให เสมอภาคกัน ผลงานชน้ิ สำคัญ คอื ๒.๑. ดา นการจดั การระเบียบการปกครอง ในสว นทีเ่ ก่ยี วกับระเบยี บการปกครองรัฐ โซลอนไดปรับปรงุ ใหมบางประการ คอื ๒.๑.๑. ใหเจาหนาท่ีฝายบริหารหรือคณะอารคอนคงมีอำนาจหนาที่ตามเดิม แตใหรับผิดชอบต่ำ กวาศาลสงู สุดของประชาชน ซง่ึ โซลอนไดตั้งข้นึ ๒.๑.๒. จัดต้ังสภาส่ีรอย (The Council of Four Hundred) เพื่อเตรียมงานทางดานนิติ บัญญัติมีสมาชิก ๔๐๐ คน เลือกมาจากพลเมืองท้ังส่ีเผาพันธุท่ีประกอบดวยชาวนครรัฐเอเธนสเผาพันธุละ ๑๐๐ คนโดยใหสิทธิชนช้ันกลางและชนช้ันต่ำเขาเปนสมาชิกดวย จุดมุงหมายของการจัดต้ังสภานี้ ก็เพื่อใหเกิดความ สมดุลทางการเมือง กลาวคือ คนทั้ง ๔ เผาพันธุตางมีสวนรวมในการปกครองเทาๆ กัน ประชาชนทุกคนมีสิทธิ เทาเทยี มกนั ในทางนติ ิบญั ญตั ิ และในสภา ๒ กาํ ธร กาํ ประเสริฐ และสุเมธ จารประดบั , “ประวตั ิศาสตรก์ ฎหมายไทย และระบบกฎหมายหลกั ”, (สาํ นกั พมิ พ์ มหาวทิ ยาลยั รามคาํ แหง, กรงุ เทพ) หนา้ ๑๑๕. ๓ กาํ ธร กาํ ประเสรฐิ และสุเมธ จารประดบั ,”เรอ่ื งเดมิ หนา้ ๑๑๖, ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๗ ๒.๑.๓. สภาราษฎร (Assembly) ใหประกอบดวยพลเมืองทุกคนที่มีอายุ ๑๘ ปข้ึนไป ซึ่งมารวม ประชุมในสภาน้ี มีอำนาจหนาที่เลือกตั้งเจาหนาท่ีฝายบริหารหรือคณะอารคอนตามเดิม และมีอำนาจลงมติใน ปญหาตา งๆ ทส่ี ภาสี่รอยเสนอขน้ึ มา ๒.๒. ดานกฎหมายและการแกไขกฎหมาย การปรับปรุงระเบียบการปกครองในดานนิติบัญญัติแลวโซลอนก็ยังไดปรับปรุงแกไขทางดาน เศรษฐกิจและสงั คมอีกหลายอยางคอื ๒.๒.๑. จัดตั้งศาลยุติธรรม มีคณะผูพิพากษา เรียกวา เฮเลีย (Heliaea) เรียกศาลน้ีวาศาลเฮเลีย ในระยะแรกศาลนี้ทำหนาท่ีพิจารณาคดีเบื้องตน โดยท่ีอำนาจผูพิพากษาสูงสุดยังคงอยูกับอารคอน ตอมาภายหลัง ศาลเฮเลียทำหนาที่เปนทั้งศาลเบื้องตน และศาลสูงสุด คณะผูพิพากษาประกอบดวยประชาชนทั่วไป นอกจาก อำนาจในการพิจารณาคดีแลว ศาลน้ียงั มีอำนาจซกั ฟอกผบู ริหารทีถ่ ูกกลา วหาและถูกเชิญตวั มาในศาลดว ย ประการยกเลิกบรรดาทรัพยสนิ ท่ีจำนอง หน้สี ินตางๆ ที่ลกู หนี้มอี ยู และหา มการจำนองทดี่ นิ ๒.๒.๒. ยกเลิกหน้ีสินตางๆ ที่ลูกหนี้มีอยู รวมทั้งใหอิสรภาพแกผูท่ีตองกลายเปนทาส เนื่องจาก การตดิ หน้สี นิ และหา มการขายตัวเพื่อชดใชหน้ีสิน ๒.๒.๓. จัดใหมีการควบคุมเกี่ยวกับการถือกรรมสิทธิ์ในที่ดิน เพื่อปองกันมิใหเอกชนคนใดมีท่ีดิน มากเกนิ ไป ๒.๒.๔. ออกกฎหมายหามการสงพืชผลทุกชนดิ ออกนอกประเทศ เวนแตนำ้ มนั มะกอก ซ่ึงมีอยูมาก การหา มเชนน้กี เ็ พ่อื ปอ งกันความขาดแคลนเครื่องบรโิ ภคภายในประเทศ ๒.๒.๕. ออกกฎหมายบังคับใหบิดาสอนบุตรของตนใหทำการคาขาย และไดออกกฎหมายสงเสริม การประกอบ ๒.๒.๖. อุตสาหกรรมหลายฉบับ ท้ังน้ีโดยพิจารณาเห็นวาที่ดินในรัฐนั้นไมมีสภาพเหมาะสมแกการ ประกอบกสิกรรม จึงไดม งุ ที่จะสรา งความเจริญใหแกประเทศทางพาณิชยแ ละอุตสาหกรรม ซ่งึ ในสมัยตอมาเอเธนส กไ็ ดถอื เอากิจการทง้ั สองประเภทน้ีเปน หลักสำคัญในการสรา งความเจริญใหแกบ านเมือง ๒.๒.๗. ออกกฎหมายจำกัดเสรีภาพของหญิง เชน หามไมใหออกนอกบานเวลากลางคืน หญิงใน สมัยโซลอนมีเสรีภาพนอยกวาในสมัยกอนๆ มาก และมีเสรีภาพนอยกวาหญิงในสปารตาในขณะเดียวกัน ตองเก็บ ตัวอยูใ นบานมากข้นึ ทุกทีอันเปน เหตใุ หอ ทิ ธพิ ลทางสงั คมของหญงิ นอ ยลงเปนสำคญั เมื่อโซลอนเปนวาไดท ำหนา ที่ของตนใหสิ้นไปแลว ทั้งไมตองการอยูเ พ่ือแกไขกฎหมายก็ตามตราขึ้นอีก จึง ไดออกเดินทางไปประเทศตางๆ เพื่อคาขายและทองเที่ยวเปนเวลา ๑๐ ป แตเม่ือกลับมาประเทศของตนโซลอน กลับประสบกับสถานการณที่ยุงเหยิงอยางท่ีสุด เพราะปรากฏวาไมมีใครพอใจในการปรับปรุงแกไขของโซลอน แมว าโซลอนจะไดตรากฎหมายอยางดเี ยย่ี มข้นึ ไวกต็ าม แตห ามผี ใู ดปฏิบตั ติ าม หรือคอยบงั คบั การใหเปนไปตามกฎหมายดว ยความเตม็ ใจ ปรชั ญากฎหมายของกรกี ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๘ แตทั้งนี้ส่ิงท่ีอารยธรรมกรีกไดมีคุณคาตอการนิติศาสตรก็คือ แนวคิดทางดานปรัชญากฎหมายที่ตอมาชาว โรมันไดนำไปเปนแนวทางในการบัญญัติเปนกฎหมายลายลักษณอักษรของโรมันในยุคตอมา แนวความคิดที่เปน มรดกเกี่ยวกับปรัชญากฎหมายมดี งั น้ี เพลโต อธิบายวา ความยุติธรรมหมายถึง การกระทำกรรมดี การทำส่ิงที่ถูกตอง ความยุติธรรมเปน เสมือนองคกรรวมของคุณธรรม คือเปนคุณธรรมท่ีสำคัญท่ีสุดย่ิงกวาคุณธรรมอื่นใด และโดยท่ัวไปจะถูกคนพบได ดวยอาศยั ปญ ญาหรือการไตรตรอง เปน การคิดในเชงิ อดุ มคติ อริสโตเติล มองวา ความยุติธรรมเปนคุณธรรมทางสังคมประเภทหนง่ึ ท่มี ีลกั ษณะเปนการเฉพาะเรื่อง เก่ยี วขอ งกับความสัมพันธระหวางบุคคล ซึ่งมีหลักการกวางๆ วา ส่งิ ที่เหมือนกันกค็ วรไดรับการปฏิบัติเชน เดียวกัน และสง่ิ ทต่ี า งกนั ก็ควรไดร บั การปฏบิ ัตทิ แี่ ตกตางกันดว ย แบงความยุตธิ รรมออกเปน ๒ ประเภท ๑. ความยุติธรรมทว่ั ไป แบง ออกเปน ๑.๑ความยุติธรรมตามธรรมชาติ = ความยุติธรรมอันเปนสากล ไมข้ึนอยูกับการรับรู หรือยอมรับ ของมนษุ ย ๑.๒ ความยุติธรรมที่มนุษยสรางข้ึน เปนมาตรการที่มนุษยสรางขึ้น เพื่อชี้ถูกผิดในเร่ืองที่ไมมีถูกไม มีผดิ จึงเปนความผดิ ที่สมมตุ ใิ หเกิดขึ้น ๒. ความยตุ ธิ รรมเฉพาะเรอ่ื ง แบงออกเปน ๒.๑ ความยุติธรรมในการแบงสันปนสวน (ความยุติธรรมทางเศรษฐกิจ/ความยุติธรรมทางสังคม) การใหสิง่ ท่ีเทากันแกผ ูมีความสามารถหรือคุณธรรมที่ตางกันยอมไมเปนธรรม ยดึ หลัก “ผลงานหรือการทำงานของ บคุ คล” ๒.๒ ความยุติธรรมในการแลกเปล่ียนทดแทน มีขึ้นเพ่ือสนับสนุนรักษาความยุติธรรมในการ แบงสนั ปน สว น เพอ่ื ทดแทนสว นทเ่ี ขาเสียไปใหไดกลับคนื มา ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๒๙ บทท่ี ๖ กฎหมายสมยั โรมนั กอนทจ่ี ะกลาวถงึ กฎหมายโรมนั วามีกฎหมายอะไรบาง เราจะตองทราบถึงสภาพความเปน อยแู ละ การเมอื ง การปกครองในสมยั โรมนั กอ นวา สมยั โรมนั นั้นปกครองกนั อยางไร มียุคใด ยุคโรมนั เราสามารถแบง เปน กี่ ยคุ ในตำราแบง เปน ๓ ยคุ แตเ พื่อใหละเอยี ดยคุ ท่ี ๓ แยกไดเ ปน ๒ ยคุ จึงกลายเปน ๔ ยคุ ดวยกนั คือ ๑. ยุคแรก เรยี กวา ยุคกษตั รยิ Monarchy หรือ Regal period เริม่ ต้ังแต ๗๕๓ ถงึ ๕๐๙ กอน ครสิ ตศักราชในชว งน้มี รี ะยะเวลาประมาณ ๒๐๐ กวา ป ๒. ยุคท่ี ๒ เรยี กวา ยุคสาธารณรฐั (Republic) อันเปนชวงตอจากป ๕๐๙ ถงึ ปท ่ี ๒๗ กอ นครสิ ตกาล กฎหมายสบิ สองโตะเกิดข้ึนในยคุ นี้ และมกี ารปกครองโดยรฐั สภากบั กงกุส หรอื คอนซลู ท่ีมชี ่อื เสียง คือ ซซี าร ๓. ยุคท่ี ๓ เรยี กวา ยุคจกั รวรรดิหรือจกั รพรรดิ (Principate) เปนยุคลาอาณานคิ ม อันเปน ชว งทตี่ อจากป ๒๗ คือปท ี ๒๖ กอนคริสตกาลถึง พ.ศ.๒๘๔ รวมแลว ประมาณ ๓๐๐ กวาป ๔. ยุคท่ี ๔ ยุคเผด็จการ (Dominate) ตงั้ แต ค.ศ.๒๘๕ ถงึ ค.ศ.๔๗๖ ๑. กฎหมายสิบสองโตะ The Twelve of Tables (ลายลักษณอักษรช้นิ แรกของโลก) มีท่ีมาเนื่องจากมีขอเรียกรองของพวกสามัญชน โดยอางวาตนไมสามารถรูถึงกฎหมายตาง ๆ ท่ีมีอยู เพราะถูกบิดบัง และกลาวหาวาการใชกฎหมายของพวกชนชั้นสูงหรือเจาหนาที่ฝายปกครองเปนไปโดยไมแนนอน ดังน้ันในการออกกฎหมาย บังคับใชกฎหมาย หรือการชี้ขาดตัดสินคดีเปนอำนาจของพวก Patricians ทั้งสิ้น จึง กอใหเกิดความไมพอใจแกพวก Plebeians ซ่ึงไมใครจะมีโอกาสไดรูเลยวากฎหมายท่ีใชมีอยูอยางไร ไดมีการ เรียกรอง ใหนำกฎหมายเหลาน้ันมาเขียนใหปรากฏเปนลายลักษณอักษร อยางไรก็ตามพวก Plebeians และพวก Patriclans ก็ลวนแตมีสภาของตนเองใหการปกครอง และมีอำนาจในการออกกฎหมายมาใชบังคับกับพวกของตน ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๐ เม่ือพวก Plebeians ถูกกดขี่มาก ๆ จึงเกิดการตอสูเรียกรองใหสิทธิเทาเทียมกัน เพราะโดยปกติตำแหนงสูง ๆ ผูที่ จะเปนไดก็คือพวกชนชั้นสูง จึงมีการบัญญัติกฎหมายลายลักษณอักษรขึ้นมา การตอสูใหไดมาซ่ึงสิทธิของพวก Plebeians จนกระท่ังมีการออกกฎหมายท่ีสำคัญ มีช่ือเรียกวา กฎหมาย ๑๒ โตะ The Twelve of Tables เปน โตะ ทองบรอนซใ นสมัยจกั รพรรดิ Justinian ประมาณ ๔๐๐ – ๔๕๐ ปก อ น ค.ศ. ถือกนั วาเปน กฎหมายที่มชี อ่ื เสียง มาก เปนกฎหมายจารีตประเพณีท่ีใชอยูเปนสวนใหญ จึงไดทำการรวบรวมจารีตประเพณีที่ใชเปนกฎหมายอยูใน ขณะน้ันบันทึกลงบนแผนทองแดง โดยมีการแตงตั้งเจาหนาที่ฝาย ปกครอง ๑๐ คน ในป ๔๕๑ กอนคริสตกาล กรรมการชุดนี้จึงไดจัดทำการแตงตั้งกรรมการขึ้นอีกชุดหน่ึงจัดทำกฎหมายข้ึนมาใหมอีก ๑๒ โตะ ซ่ึงก็ไดรับความ เห็นชอบจาก Comitia Centuriata อีกเชนกัน บทบัญญัติของกฎหมาย ๑๒ โตะ ไดเขียนไวบนแผนทองบรอนซ และนำไปต้ังอยูในทองตลาด แตภายหลังตอมาในป ๓๙๐ กอนคริสตกาล ไดถูกพวกโกล (Goul) เผาทำลาย กรุง โรม อยางไรก็ดีความรูในเนื้อหาของกฎหมาย ๑๒ โตะ ซึ่งไดมากจากฉบับที่คัดลอกเพื่อการศึกษาเปนสวนตัวและ จากเอกสารอื่น ๆ จึงทำใหท ราบวา กฎหมาย ๑๒ โตะน้ปี ระกอบดว ย โตะ ท่ี ๑, ๒ และ ๓ พจิ ารณาความแพง และการบังคบั คดี โตะ ที่ ๔ อำนาจบดิ าในฐานะเปน หัวหนาครอบครัว โตะท่ี ๕, ๖ และ ๗ การใชอ ำนาจปกครอง และการสบื มรดกและทรพั ยสนิ โตะ ที่ ๘ ละเมิด หรอื กฎหมายอาญา โตะ ที่ ๙ กฎหมายมหาชน โตะที่ ๑๐ กฎหมายศกั ดิ์สทิ ธ์ิ โตะที่ ๑๑ ,๑๒ กฎหมายเพิ่มเติม ซึ่งรวมท้ังกฎหมายหามมิใหมีการสมรสระหวางพวกชน ชัน้ สูง (Patrician) กบั พวกสามยั ชน (Plebeians) ตอมาในป ๔๕๒ กอนคริสตศักราช ทางการจึงสงผูแทน ๓ คน เดินทางไปยังประเทศกรีซ เพื่อ ทำการศึกษากฎหมาย Solon ซึ่งเปนกฎหมายลายลักษณอักษรของกรีซ เพื่อเอามาเปนแบบอยางในการจัดทำ กฎหมายโรมัน โครงรางเพ่ิมขึ้นอีก ๑๐ โตะ จึงกลายเปนกฎหมาย ๒๒ โตะ แต ๑๒ โตะแรกนั้น ผูรางกฎหมายคือ พวกชนชั้นสูงหรอื พวก Patrician เม่ือรางออกมาแลวก็ยังมีการกดข่อี ยู และไมไดใหส ิทธิเทาท่ีควรจะได ดงั น้ัน จึงมี การเสนอใหพวก Plebeians เขาไปรว มเปนกรรมการในการรา งกฎหมายเพิ่มเตมิ รูปแบบการปกครองในยุคสาธารณรัฐจะปกครองโดยขาราชการตำแหนงตาง ๆ ซ่ึงประกอบดวยสถาบัน หลักของบา นเมอื ง ๓ สถาบนั คอื (๑) ขา ราชการ (Officials) (๒) สภานติ ิบัญญตั ิ (Comitial) (๓) สภาอาวุโส (Senate) ๑. ขาราชการ มีตำแหนงตาง ๆ อยูทั้งหมดดวยกัน ๖ ตำแหนง ท่ีถือเปนแขนขาของรัฐบาลในการ ปกครองชาวโรมันสมยั กอน ประมาณศตวรรษท่ี ๔ กอ นครสิ ตกาล ไดแก (๑) คอนซูล (Consul) หรือ กงสุล ในยุคสาธารณรัฐ ประมุขของรัฐไมใชพระมหากษัตริยอีกตอไป แต เปน คนธรรมดาที่ไดร ับเลือกขนึ้ มา เรยี กวา Consul ซงึ่ ถอื วา เปน ขาราชการทมี่ อี ำนาจสงู สุดในการปกครองประเทศ ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๑ เวนแตยามฉุกเฉิน Consul จะมีหนาที่แตงตั้งจอมทัพ (Dictator) ฉะน้ันคอนซูลจะตองพิจารณาใหดีกอนตั้งเพราะ เมื่อต้งั ไปแลว จอมทพั จะใหญก วา มีอำนาจมากกวา คอนซูลจะมาจากการเลือกต้ัง จะมีระยะเวลาอยูในตำแหนงคนละ ๑ ป บางคนเปนไปแลวก็ไดรับ เลอื กอีก โดยเฉพาะผูปกครองอาณาจกั รโรมนั และทำความเจรญิ รงุ เรืองอยา งมาก (๒) พรีทอร (Praetor) เปนตำแหนง ที่มีความสำคัญย่ิง เปนผูชวยของ Consul ในการบริหารกฎหมาย เอกชน ถาถือวา Consul เปนนายกรัฐมนตรี Praetor ก็เปนรัฐมนตรีวการกระทรวงยุติธรรมและทำหนาที่ กระบวนการยุตธิ รรม ซง่ึ เปน หนาทีเ่ กยี่ วกับกฎหมายพรที อรม าจากการเลือกตงั้ และกฎหมายโรมนั ทีพ่ ัฒนามาไดถงึ จุดสุดยอดก็เพราะพรีทอร เปนผูปรับหลักใหกฎหมายยุติธรรมมากข้ึนและใชกฎหมายอยางเปนธรรม ผูที่เปนพรี ทอรมีหนา ท่ีในกระบวนการยุติธรรมโดยตรงเกียวกบั เรือ่ งคดีความตา ง ๆ พรที อรไมใชผพู พิ ากษา แตม หี นาที่ไตสวน มูลฟองและคำใหการของคูกรณีเพื่อจะกล่ันกรองเร่ืองกอนท่ีจะมีการพิจารณาเร่ืองน้ัน โดยพิพากษาจะตองไตสวน กอน ผูพิพากษาสมัยนั้นอาจจะไมใชนักกฎหมายก็ได ผูที่จะเปนพรีทอรไดในระยะแรก ไดแก ชนชั้นสูง หรือที่ เรียกวา Patrician เทาน้ัน หลังจากนั้นอีก ๓๐ ป ตอมานับจากป ๓๖๗ กอนคริสตกาล พวก plebeians จึงมีสิทธิ ท่ีจะดำรงตำแหนงเปนพรีทอรได เดิมพรีทอรมีตำแหนงเดียว เวลามีคดีฟองกันระหวางชาวโรมันกับชาวโรมัน คนท่ี จะไตส วนลำดับแรกคือ พรีทอรกอ นท่จี ะใหผูพ ิพากษชี้ขาด ผูพพิ ากษาสมยั นั้นเรียกวา Index พรที อรทมี่ ีช่อื เสยี งจะ ลงสมัครในตำแหนง คอนซูล ตอ มาคนโรมันทะเลาะเปนคดีความกับคนตางดาว หรือคนตางดาวทะเลาะกันเอง แลวจะใหพรีทอรช้ีขาด ไตสวนคดคี วามไมไ ด ทำใหเกดิ พรีทอรข น้ึ มาอกี ๑ ตำแหนง รวมเปน ๒ ตำแหนง คือ ๑. Preetor Urbanus เรยี กวา พรีทอรป ระจำพระนคร จะไตส วนคดีความระหวางชาวโรมัน โดยท้ังโจทก และจำเลยเปน ชาวโรมนั ๒. Preetor Peregrinus เรยี กวา พรที อรสำหรับคนตางดาว จะไตสวนคดีความที่ชาวโรมันกับคนตางดาว หรือระหวา งคนตา งดา วดว ยกนั ในสมัยตอมาไดมีการเพิ่มพรีทอรขึ้นอีก ๔ คน โดยใหไปอยูตามหัวเมืองตาง ๆ พรีทอรมีความสำคัญมาก ตอการพัฒนากฎหมายโรมนั เพราะการเขยี นกฎหมายน้ันจะตายตัว บางครงั้ เรอื่ งทเ่ี กดิ ขึ้นไมต รงกบั กฎหมายกม็ ี ถา กฎหมายลายลักษณอักษรท่ีบัญญัติไวมีขอบกพรองอยางไร พรีทอรจะใชอำนาจที่ตนมีอยูน้ันแกไขเพิ่มเติมเทาที่จะ เปน ไปได กลาวโดยสรุป Praetor มบี ทบาทในการบรหิ ารกฎหมายเอกชนของโรมัน ดงั น้ี ๑. แกไขเพ่ิมเติมบทบัญญัติของกฎหมาย กลาวคือ ถากฎหมายลายลักษณอักษรที่บัญญัติไวมีขอบกพรอง อยา งไร Praetor จะใชอ ำนาจแกไ ขเพิม่ เตมิ เทา ทีส่ ามารถทำได ๒. โดยการตีความตัวบทกฎหมาย ซ่ึงอาจจะเปน การตคี วามโดยเครงครดั ตามตวั อกั ษร หรืออาจจะตีความ ถอ ยคำในตวั บทกฎหมายใหก วา ง เพือ่ คลมุ ถงึ เหตกุ ารณตา ง ๆ ท่ีเกดิ ขึ้นในภายหลัง ๓. โดยการเทียบเคียงบทบัญญัติของกฎหมายท่ีใกลเคียงอยางยิ่ง (Analogy) กลาวคือ ในระบบกฎหมาย ของกลุมที่ใชกฎหมายลายลักษณอักษรเปนสวนใหญ ปญหาที่ตองประสบคือ ปญหาชองวางของกฎหมาย เม่ือมีคดี ความเกิดขึ้นแตเปนกรณีที่กฎหมายไมไดบัญญัติไว จะดำเนินการกับกรณีดังกลาวอยางไร เพราะศาลจะปฏิเสธไม ตดั สนิ คดี ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๒ ไมได วิธีการที่จะแกปญหาดังกลาวก็คือ การใชกฎหมายโดยการเทียบเคียงบทบัญญัติท่ีใกลเคียงอยางยิ่งเปนนิติวิธี (Juristic Method) ทีใ่ ชอยูในระบบ Civil Law (๓) พนักงานตำรวจ (Aedilis) ขาราชการตำแหนงน้ีเริ่มในป ๓๖๗ กอนคริสตกาล เพื่อทำหนาที่รักษา ความสงบเรยี บรอย และดูแลเกยี่ วกบั ตลาดและการคาขาย Aedilis มีบทบาทตอการพัฒนาสญั ญาซื้อขายเปนอยาง มาก วาระอยูในตำแหนง ๑ ป แตถาทำดีประชาชนก็สามารถเลือกเขาไปดำรงตำแหนงตอได นโยบายการควบคุม การซื้อขายของแอดิลิส เปนที่มาของหลักกฎหมายสำคัญ ๆ เชน หลักความรับผิดโดยเด็ดขาดของผูขาย (Strict Liability) เปน ตน แอดิลิส มี ๔ นาย แตง ตงั้ จาก Patrician ๒ นาย และแตต ัง้ จาก Plebeian ๒ นาย (๔) พนักงานชันสูตรพลิกศพ (Quaestor) ทำหนาท่ีชวยคอนซูลทางการคลัง และการบริหาร นอกเหนอื จากการชันสูตรพลิกศพแลว เควสเตอรเ ปน ขาราชารระดบั ต่ำสุด เม่อื มกี ารตายเกิดขึน้ ตองไปชนั สูตรพลิก ศพ เพราะจะตอ งดูสาเหตุการตาย (๕) สัสดี (Censor) เลือกตั้งขึ้นมาเพื่อการควบคุมการเกณฑทหาร ทางรัฐจะตองมีการสำรวจสำมโน ประชากรทุก ๕ ป สัสดีมีหนาท่ีดูแลความประพฤติของประชาชน และวินิจฉัยวาบุคคลใดมีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง หรือไม หนาที่ของสัสดีอยูประมาณ ๑๘ เดือน ในทุก ๆ ๕ ป จะมีหนาที่สำรวจสำมโนประชากรในเรื่องของการ เกณฑทหาร อีก ๓ ปหนึ่ง จะมีหนาที่ดูแลความประพฤติของประชาชนทั่วไป การสำรวจสำมโนประชากรนอกจาก เพ่ือประโยชนการเกณฑทหารแลว ยังเปนประโยชนในการจัดเก็บภาษี รวมท้ังการพิจารณาหาบุคคลเขาดำรง ตำแหนงทางการเมือง (๖) จอมทัพ (Dictator) ตำแหนงนี้ตั้งข้ึนชั่วคราว ตามรัฐธรรมนูญของโรมันในภาวะฉุกเฉินเขียนไววา คอนซูลมีอำนาจแตงต้ังจอมทัพ ซึ่งจะมีอำนาจเด็ดขาดในการบริหารประเทศ เพราะการทำสงครามน้ันภาวะ บานเมืองไมปกติจะใหคอนซูลบริหารไปตามปกติไมได จึงตองใชอำนาจเด็ดขาดของจอมทัพ และจอมทัพจะมี อำนาจสูงกวาคอนซูล ซ่ึงเปนผูแตงตัง้ และในกรณีน้ีถาจอมทัพลงโทษโบย หรือประหารชีวิตใครจะอุทธรณไม ซึ่งใน ยามท่ีบานเมืองปกติคอนซูลลงโทษประหารใครหรือลงโทษโบย ผูกระทำผิดมีสิทธิท่ีจะอุทธรณตอสภาเซ็นทูริอาทา นอกจากนี้ จอมทัพจะตอ งลาออกทันทที ่ภี าวะฉกุ เฉินสนิ้ สดุ ลง และระยะเวลาการดำรงตำแหนง จะไมเกินระยะเวลา ของตำแหนงคอนซูลนับตั้งแตไดรับการแตงต้ังหรือไมเกิน ๖ เดือนนับแตไดรับการแตงตั้ง แลวแตระยะใดจะนอย กวา ตำแหนงจอมทัพน้ีจะเกิดขึ้นในสมัยแรกที่มีการรบกับชนชาติอื่น ตอมาไมคอยมีการแตงต้ังตำแหนงน้ี ฉะน้ัน อำนาจสว นใหญจึงไปตกอยูท่คี อนซูล โดยสรุป ขาราชการของโรมันสมัยสาธารณรัฐ จะเห็นวามีอำนาจมาก อยางไรก็ตามยังถูกควบคุมโดย ประชาชน เพราะสวนใหญมาจากการเลือกตั้ง สวนมากจะมีวาระ ๑ ป เวนแตตำแหนงสัสดี นอกจากนี้จะมี ขาราชการท่มี ีอำนาจและหนา ท่อี ยางเดยี วกันตัง้ แต ๒ ตำแหนง ขึ้นไป เพอ่ื ท่จี ะไดทำการใชส ทิ ธยิ บั ยัง้ กนั และกนั ได ๒. สภานิติบัญญัติ (Comitial) ประชาชนชาวโรมันทำการปกครองประเทศโดยผานสภานิติบัญญัติ ซึ่ง ประกอบดวย ชาวโรมันที่บรรลุนิติภาวะท้ังหมด สภานิติบัญญัติจะทำการประชุมตามวันเวลาท่ีกำหนดโดย ประธานสภาจะเปนผูพิจารณาเห็นสมควรวาจะมีการประชุมวันไหน อยางไรก็ตาม สภานิติบัญญัติที่จะออกเสียง ตามญตั ตทิ ป่ี ระธานเสนอ และไมมีสทิ ธจิ ะขออภปิ รายหรือแปรญตั ติใด ๆ ในการออกเสียงเปน กลุมทปี่ ระกอบกันขึน้ เปนสภานติ บิ ัญญตั ิ บคุ คลแตละคนไมม สี ิทธิออกเสยี งโดยลำพงั ประวตั ศิ าสตรก์ ฎหมายไทย ผูช้ ่วยศาสตราจารยโ์ กญจนาท เจรญิ สุข มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ๓๓ สภานติ ิบญั ญัติของชาวโรมัน มี ๓ สภา คือ ๑. สภาคูรอิ าทา ๒. สภาเซ็นทรู ิอาทา ๓. สภาเพลเบยี น (๑) สภาคูริอาทา ประกอบดวย หนวยงานของชาวโรมันท่ีเรียกวา คูเรีย หรือคิวริอา ซ่ึงระยะแรก ๆ สมาชิกเปนชนชั้นสูงเทานั้นท่ีเปนสมาชิกของคูเรีย แตระยะหลังพวกเพลเบียนก็มีสิทธิเปนสมาชิกของคูเรียไดดวย สภาคูริอาทามีมาตั้งแตยุคกษัตริยซึ่งเปนยุคแรก คร้ันถึงยุคสาธารณรัฐ สภาน้ีจึงมีบทบาทนอยลงไป สภาคูริอาทา นั้นไมใชสภานิติบัญญัติท่ีแทจริง แตมีหนาท่ีรับรองใหความเห็นชอบตอการออกพระราชบัญญัติหรือพระบรมราช โองการ หรอื ประกาศใด ๆ ของพระมหากษตั ริย หรือของขาราชการ นอกจากนัน้ ยงั มีหนาทีใ่ นการเลือกตั้งและเปน พยานในการทำพินัยกรรม หรอื การรบั รองบตุ ร หรอื รับบตุ รบุญธรรมของเอกชน (๒) สภาเซ็นทรู อิ าทา สภานีป้ ระกอบดว ย หนวยของชาวโรมนั จำนวนหนว ยละ ๑๐๐ คน มกี ารจดั ระบบ แบบทหาร โดยเรียกหนวยตาง ๆ วากองรอย โดยแบงประชาชนออกเปนชนช้ันและถือความมั่งคั่งเปนเกณฑ ประชาชนแตละคนจะตองถืออาวุธหรือเคร่ืองไมเครื่องมือมาคนละอยาง เพื่อมารายงานทำหนาท่ีตามฐานะ และ ความมงั่ คง่ั ของตน ชนช้ันแหง ความมง่ั คั่งจะมีอยู ๕ ชนชัน้ ชนชนั้ อนั ดับหนงึ่ ซง่ึ ม่งั ค่งั ท่ีสดุ มี ๘๐ กองรอ ย ชนชัน้ อนั ดบั ที่สอง สาม สี่ มี ๒๐ กองรอ ย ชนชัน้ อนั ดับทีห่ า มี ๓๐ กองรอ ย นอกจากนี้ยังมีกองทหารมา กองทหารชาง กองดุริยางค และกองสัพเพเหระที่ไมอาจจัดเขาชนช้ันใดได กลาวคอื กองทหารมา มี ๑๘ กองรอย กองทหารชางและกองดุรยิ างค มี ๔ กองรอย กองสพั เพเหระมี ๑ กองรอย รวม ๑๕๓ กองรอย แมวาชนช้ันอันดับหน่ึงจะมีนอยกวาชนชั้นอ่ืน ๆ ในแงจำนวนประชากร แตในสภากับมีจำนวนกองรอย มากกวา คือ มีถึง ๙๘ เสียง เม่ือรวมกับทหารมาทำใหมีเสียงขางมากในสภา ฉะน้ันผูท่ีคุมเสียงได คือ ชนชั้นอันดับ หนึ่งกับกองทหารมารวมกัน นอกจากน้ันผูท่ีเปนสมาชิกของกองรอยในแตละชนช้ันจะมีจำนวนเทากันระหวาง กองรอ ยผูมีอายุ และกองรอ ยผูออนอายุ ท่ีเรยี กวา ซีเนียร และจูเนียร ตอมาในศตวรรษท่ี ๒๑ และ ๒๑๘ กอนคริสตศักราช ไดมีการจัดกองรอยใหม โดยคำนึงถึงฐานะความม่ัง คงั่ และเร่มิ มีการเอากรรมสิทธิ์ในทด่ี ินมาวัดกันถึงความมงั่ คงั่ ในศตวรรษท่ี ๒๔๑ กอนคริสตกาล ประเทศโรมันไดแบงเขตการปกครองออกเปน ๓๕ จังหวัด ไดมีการ จัดต้ังสภากองรอยท่ีเปนสมาชิกของสภาเซ็นทูริอาทา โดยใหแตละจังหวัดมีสิทธิสงกองรอยเขาไปนั่งประชุมชนช้ัน ละ ๒ กองรอย คือ กองรอยคนแก กองรอยคนหนุม ในที่สุดก็มีถึง ๓๕๐ กองรอย ในสมัยตอมาสภาเซ็นทูริอาทา เปนสภาที่มีความสำคัญท่ีสุดในบรรดาสภาทั้งหลายที่มีอยูตามรัฐธรรมนูญของสาธารณรัฐ สภานี้มีหนาที่ออกเสียง มูลเหตุในการชำระกฎหมายและตรากฎหมายตราสามดวงขึ้นมีเหตุมาจากกรณีใดสาเหตุของการชำระกฎหมาย และการรวบรวมตัวบทกฎหมายต่างๆ ในสมัยของรัชกาลที่ 1 ปรากฏอยู่ในเอกสารสำคัญ คือ “ประกาศพระราชปรารภ” โดยกล่าวว่า ในรัชสมัยของพระองค์ ได้เกิดคดีอำแดงป้อมฟ้องหย่านายบุญศรี ช่างเหล็กหลวง โดยที่นายบุญศรีสามีมิได้มีความผิด แต่อำแดงป้อมนั่นเองที่ประพฤติไม่สมควร คบชู้ด้วยนายราชาอรรถ แต่พระเกษมซึ่งทำหน้าที่ ... เพราะเหตุใดรัชกาลที่ 1 ทรงให้มีการตรวจชำระและตรากฎหมายตราสามดวงพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชจึงมีพระราชดำริว่า ตัวบทกฎหมายเช่นนี้ไม่มีความยุติธรรม คงมีความฟั่นเฟือนวิปริตไป เหตุคงมาจากผู้ที่มีความโลภหลงไม่รู้จักละอายต่อบาปจ้องแต่จะหาประโยชน์ ส่วนตัว ทำการแต่งกฎหมายตามใจชอบ มาพิพากษาคดีให้เสียความยุติธรรม โดยทรงยกตัวอย่างว่า ในทางพุทธจักรได้โปรดเกล้าฯ ให้ชำระสะสางพระ ... กฎหมายตราสามดวงมีความสำคัญอย่างไรสาระสำคัญโดยรวมของกฎหมายตราสามดวงปรากฎให้เห็นถึงโครงสร้างของสังคมไทยในสมัยกรุงศรีอยุธยาและกรุงรัตนโกสินทร์ที่เป็นสังคมยึดถือศักดินาเป็นหลัก กล่าวได้ว่า ศักดินาเป็นเครื่องกำหนดสิทธิ หน้าที่ความรับผิดชอบและฐานะของคนทุกกลุ่มในสังคม ระบบศักดินาจึงเป็นพื้นฐานสำคัญของการจัดระบบสังคม โดยแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มอย่างกว้าง ๆ คือ ... ทำไมอำแดงป้อมฟ้องหย่านายบุญศรี“อำแดงป้อมภรรยานายบุญศรีฟ้องหย่านายบุญศรีๆ ให้การแก่พระเกษมว่า อำแดงป้อมนอกใจทำชู้ด้วยนายราชาอรรถแล้วมาฟ้องหย่านา |