ใบความรู้ ปจั จัยท่ีมผี ลต่อการเปลย่ี นแปลงนาฏศลิ ปไ์ ทย ในทางสากลเราสามารถแบง่ ลักษณะของนาฏศลิ ปไ์ ทย ออกไดเ้ ปน็ 2 กลุม่ ใหญ่ ๆ คอื นาฏศิลป์ไทยมาตรฐาน (Thai Classical Dance) หมายถงึ ศิลปะการแสดงทเี่ ป็นแบบแผน เชน่ ราวงมาตรฐาน เปน็ ตน้ และ นาฏศิลปพ์ ื้นเมอื ง (Thai Folk Dance) หมายถึง ศลิ ปะการแสดงที่เกดิ ขึ้นจาก ความเชื่อ ประเพณี พธิ ีกรรม วถิ ชี ีวิต และอาชีพของคนในทอ้ งถ่นิ ทไ่ี ดร้ บั การสืบทอดตอ่ กนั มาหลายชวั่ อายคุ น จนกลายเปน็ เอกลักษณป์ ระจาท้องถิน่
ปจั จัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลง นาฏศิลป์ไทยมาตรฐาน ปจั จยั ทีม่ ีผลต่อการเปลี่ยนแปลงนาฏศลิ ป์ไทยมาตรฐาน (Thai Classical Dance) มีอยู่ด้วยกันหลายประการ ซึง่ อาจสรุปได้ ดงั นี้ 1.นโยบายของรัฐ นโยบายของรัฐเป็นปัจจัยหน่ึงท่ีมีผลต่อการเปล่ียนแปลงของนาฏศิลป์ไทยมาต้ังแต่อดีต เช่น ระหว่างปี พ.ศ 2484 - 2487 ประเทศไทยเกิดการปฏิวัติทางด้านวัฒนธรรม โดยจอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในสมัยนั้นและสภาวัฒนธรรมได้ร่วมกันออก พระราชกฤษฎีกากาหนดวัฒนธรรมทางศิลปกรรม พ.ศ 2485 ข้ึน โดยกาหนดการแสดง ละครไวเ้ พยี ง 14 ประเภทเทา่ น้ัน ดงั นั้น ละครท่ีไม่เข้าข่ายประเภทใดเลยก็จะต้องเลิกแสดงไป ทาให้นาฏศิลป์และการละครบางอย่างหายไปจากสังคมไทย หรือในสมัยท่ีประเทศไทย เกิดวิกฤติตกาลทางด้านเศรษฐกิจ รัฐบาลก็ได้ออกนโยบายให้ข้าราชการ เกษียณอายุ ก่อนกาหนด ซึ่งข้าราชการส่วนใหญ่ท่ีเกษียณอายุก็คือครูโขน - ละคร จึงทาให้ ศิลปะการแสดงโขนและละครของไทยซบเซาลง 2.สภาพสังคม และวิถชี ีวติ สภาพสังคม และวิถีชีวิต เป็นปัจจัยหน่ึงท่ีมีผลต่อการเปล่ียนแปลงของนาฏศิลป์ไทย เพราะความต้องการทางสังคมสามารถทาให้นาฏศิลปไ์ ทยคงอยู่ และเจริญงอกงาม หรือตกต่า ลงได้ เช่น ในสมัยรัชกาลท่ี 4 ทรงพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้เจ้านาย ขุนนาง และเอกชน มีละครท่ีแสดงด้วยผู้หญิง และฝึกหัดละครให้กับผู้หญิงได้ จากน้ันละครท่ีแสดง โดยผู้หญงิ กไ็ ด้รับความนยิ มจากประชาชนเปน็ อย่างมาก เพราะผู้หญิงราได้อ่อนช้อยกว่าผู้ชาย ทาให้คณะละครต่าง ๆ ในสมัยน้ัน พัฒนารูปแบบการแสดงของละครท่ีแสดงโดยใช้ผู้หญิง ให้มีความหลากหลาย สอดคล้องตามความต้องการของผู้ชมมากขึน้
ปจั จัยที่มีผลต่อการเปลีย่ นแปลง นาฏศิลป์ไทยมาตรฐาน 3.ค่านิยม คา่ นิยม เปน็ ปัจจยั หนง่ึ ทีม่ ีผลตอ่ การเปล่ียนแปลงด้านนาฏศิลป์ไทยเน่ืองจากนาฏศิลป์ไทย เป็นศิลปะท่ีมนุษย์ประดิษฐ์ข้ึน เพื่อให้สอดคล้องกับค่านิยมของคนในยุคสมัยน้ัน ๆ ดังนั้น หากค่านิยมเปล่ียนไปนาฏศิลป์ไทยท่ีเกิดขึ้นใหม่ก็จะมีการเปล่ียนแปลงไปตามค่านิยมนั้นด้วย เช่น นาฏศิลป์ไทยในสมัยการเปล่ียนแปลงการปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชมาเป็น ระบอบประชาธิปไตยนั้น ประเทศไทยได้รับผลกระทบจากการล่าอาณานิคมของชาติตะวันตก อย่างมาก จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในสมัยนั้น จึงได้รณรงค์ด้วยการสร้าง ค่านิยมให้คนไทยรักชาติ ทาให้การแสดงละครต่าง ๆ ก็จะเน้นละครปลุกใจให้รักชาติ การแสดงนาฏศิลป์ไทยก็จะเน้นท่วงท่า ลีลา เน้ือร้อง และทานองเพลงท่ีเรียบง่าย เพื่อสะดวก ตอ่ การจดจา และขบั รอ้ ง เดก็ หรอื ผู้ใหญ่สามารถรอ้ ง และราตามได้ เชน่ เพลงราวงมาตรฐาน เป็นต้น 4.ยุคสมัยทีเ่ ปลีย่ นแปลง ยุคสมัยท่ีเปล่ียนแปลง มีอิทธิพลต่อการจัดรูปแบบการแสดงนาฏศิลป์ไทยอย่างมาก เช่น ในสมัยโบราณนาฏกรรมหลวงถือเป็นเคร่ืองราชูปโภคสาหรับพระมหากษัตริย์ มีแสดง เพื่อต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองในพระราชวังเท่าน้ัน และรูปแบบการแสดง จะแสดงเต็มท่ี เป็นเร่ืองเป็นราว เป็นชุด เป็นตอนยาวประมาณคร้ังละ 3 - 4 ช่ัวโมง ในปัจจุบันแม้ว่า การแสดงนาฏกรรมหลวงจะยังคงทาหน้าท่ีเป็นเคร่ืองราชูปโภคสาหรับพระมหากษัตริย์ เช่นเดิม แต่รูปแบบการแสดงเพ่ือใช้ต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองก็เปล่ียนแปลงไป มีการปรับเปล่ียนภาษา บทร้อง และบทพากย์ โดยตัดบทเจรจาออก คงไว้แต่การแสดง ประกอบการบรรเลง และการปรับเปล่ียนระยะเวลาของการแสดงให้สั้นลงพอเหมาะสมกับ เวลา และสงั คมที่เร่งรบี ขนึ้ หรือในยุคสมัยปัจจุบันมีภาพพยนต์ ละครโทรทัศน์ และวัฒนธรรม ตะวันตกเข้ามามีอิทธิพลอย่างมากต่อสังคมไทย จนทาให้ความนิยมการแสดงนาฏศิลป์ไทย โขน – ละคร ลดน้อยลง นอกจากน้ีในปัจจุบันยังเกิดรูปแบบการแสดงนาฏศิลป์ผสมผสาน ระหว่างนาฏศิลป์ไทยกับนาฏศิลป์ตะวันตกมากข้ึนเรียกว่า “นาฏศิลป์ร่วมสมัย” จนอาจกล่าว ได้ว่า นาฏศิลป์ไทยก็จะถูกประดิษฐ์สร้างสรรค์ และพัฒนาข้ึน เพื่อสนองความต้องการของ สงั คม และยุคสมยั ทเ่ี ปลย่ี นแปลงไป
ปัจจัยที่มีผลต่อการเปลีย่ นแปลง นาฏศิลป์พืน้ เมือง ปจั จัยที่มีผลตอ่ การเปลย่ี นแปลงนาฏศิลปพ์ ื้นเมือง (Thai Folk Dance) เป็นศิลปะการแสดง พ้ืนบา้ นสว่ นใหญเ่ กดิ ขึน้ จากความเชื่อ ประเพณีพธิ กี รรม วิถชี ีวติ และอาชพี ของคนในทอ้ งถิ่นที่ ได้รับการสบื ทอดต่อกนั มาหลายชว่ั อายุคน จนกลายเป็นเอกลกั ษณ์ประจาท้องถิน่ น้ัน ๆ โดยในแตล่ ะทอ้ งถิ่นจะมีนาฏศิลปพ์ ื้นเมืองที่แตกต่างกนั ไป ปจั จัยสาคัญทม่ี ีผลตอ่ การเปล่ยี นแปลงนาฏศิลปพ์ ้ืนเมอื ง มีอยู่ดว้ ยกันหลายประการ ซึ่งอาจสรปุ ได้ ดังน้ี 1.สภาพสังคม และวิถชี ีวติ สภาพสังคม และวิถีชีวิต เป็นปัจจัยหน่ึงท่ีมีผลต่อการเปล่ียนแปลงของนาฏศิลป์พ้ืนเมือง เน่ืองจากนาฏศิลป์พ้ืนเมือง เป็นวิถีชีวิตของชาวบ้านท่ีเกิดข้ึน เช่น การแสดงฟ้อนมอญของ จังหวัดปทุมธานี ซึ่งเป็นการแสดงเพื่อเคารพศพของผู้ตายท่ีเป็นญาติพี่น้องกัน แต่ปัจจุบัน การแสดงดงั กล่าวจะอยู่ในรปู แบบของการรับจ้างบรรเลง และแสดงในงานศพกลายเป็นอาชีพ มีใช่วถิ ีชวี ิตของชาวบา้ นเหมือนเช่นเดิม 2.การประกอบอาชีพ การประกอบอาชีพ เป็นปัจจัยท่ีทาให้มีการเปล่ียนแปลงทางนาฏศิลป์ไทย เช่น ในอดีต การแสดงพ้ืนเมือง “ชุดแหย่ไข่มดแดง” เป็นการแสดงถึงการประกอบอาชีพหาไข่มดแดง เพ่ือจาหน่าย หรือเพ่ือรับประทาน ลักษณะ ลีลา ท่าราจะเป็นการเสริมไปตามจังหวะ และ ทานองเพลง ท่าราจะมีความเรียบง่าย โดยใช้ภาษาท่าราง่าย ๆ หรือใช้แม่ท่าอีสานเป็น การเชื่อม หรือเป็นการแสดง “ชุดเต้นการาเคียว” เป็นการแสดงถึงการประกอบอาชีพทานา ของชาวนา เพื่อคลายเหน่ือยจากการทางาน แต่ในปัจจุบันการประกอบอาชีพหาไข่มดแดง และอาชีพทานาของคนไทยลดลง ทาให้การแสดงพื้นเมืองดังกล่าว หาชมได้ยากมาก และเริ่ม เลือนลางหายไปจากสงั คมไทย
ปัจจัยทีม่ ีผลต่อการเปลี่ยนแปลง นาฏศิลป์พืน้ เมือง 3.ยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลง ยุคสมัยท่ีเปล่ียนแปลง มีอิทธิพลท่ีทาให้เกิดการเปล่ียนแปลงของนาฏศิลป์พ้ืนเมือง เน่ืองจากสภาวะเศรษฐกิจท่ีบีบรัดข้ึน ทุกครอบครัวจะต้องทางานหาเล้ียงชีพทาให้โอกาสท่ีจะ มาร้อง รา ทาเพลง เช่นในสมยั โบราณน้อยลง รวมท้ังความผูกพนั หรอื ความสัมพันธ์ท่ีมีต่อกัน ในชุมชนก็รถนอ้ ยลง การแบง่ ปันแลกเปลย่ี นผลผลิตกนั หรือการทางานร่วมกนั ก็หาไดย้ ากข้ึน 4.ความเชื่อ ความเชื่อ เป็นปัจจัยหน่ึงท่ีนาไปสู่การเปล่ียนแปลงนาฏศิลป์พื้นเมืองเน่ืองจากมนุษย์ มุ่งหวังความอุดมสมบูรณ์ในด้านต่าง ๆ จึงมีความเชื่อว่าหากได้บวงสรวงเทพเจ้า หรือ ส่ิงศักด์ิสิทธ์ิมีความเชื่อว่าเป็นการฟ้อนอัญเชิญ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์มาอวยพร ให้แก่ผู้ชม และนักแสดง มีความสุขได้รับสุขสวัสดิมงคลตลอดไป แต่หากความเชื่อต่าง ๆ เหลา่ นีเ้ ปล่ยี นแปลงไป ก็ยอมจะทาให้นาฏศิลปพ์ ้ืนเมืองที่มีความเกี่ยวข้องกบั ความเชื่อเหล่าน้ัน เปล่ยี นแปลงไป หรือเลือนรางหายไปจากสงั คมไทยได้เช่นกนั 5.พิธีกรรม พิธีกรรม และประเพณี เป็นปจั จยั การเปล่ยี นแปลงหนึง่ ท่นี าไปสกู่ ารเปล่ียนแปลงนาฏศิลป์ ไทยได้ เช่น พิธีเชิญขวัญ หรือเรียกขวัญ เพ่ือต้อนรับแขก หรือเพ่ือเป็นการปลอบขวัญแก่ ผู้ท่ีประสบปัญหาต่าง ๆ โดยการผูกข้อไม้ข้อมือรับพรจากผู้อาวุโส และมีการฟ้อนบายศรี สู่ขวัญประกอบพิธี หรือการฟ้อนบ้ังไฟ ประกอบประเพณีไหลเรือไฟ หรือบูชาพญานาค หากว่าพิธีกรรม และประเพณีเหล่าน้ีถูกลืมเลือน หรือเปล่ียนแปลงไปจากเดิม นาฏศิลป์ พ้ืนเมืองท่ใี ช้ประกอบก็ยอมจะปรบั เปล่ยี นตามไปดว้ ย