สวัสดีค่ะ ครูพี่โบว์มาตามคำสัญญาแล้วจ้า … บทความที่แล้วน้องๆ ได้รู้แล้วว่า “วรรณคดีกับวรรณกรรมมีความแตกต่างกันอย่างไร” และได้รู้ที่มาของวรรณคดีสโมสรด้วยแล้วนั้น วันนี้ครูพี่โบว์มี “ รายชื่อวรรณคดีและความเป็นเลิศทางการประพันธ์ ” มาฝากน้องๆ กันค่ะ
หนังสือที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นวรรณคดีจากวรรณคดีสโมสร และยังได้รับการยกย่องว่าเป็นยอดหรือเป็นเลิศทางด้านการประพันธ์ประเภทต่างๆ ที่รู้จักกันโดยทั่วไปมี 10 เล่ม ได้แก่
“ลิลิตพระลอ” ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของลิลิต”
“สมุทรโฆษคำฉันท์” (นิพนธ์โดย พระมหาราชครู สมเด็จพระนารายณ์มหาราช และสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส) ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของคำฉันท์”
“มหาชาติกลอนเทศน์” ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของกาพย์”
“สามก๊ก” ฉบับ เจ้าพระยาพระคลัง(หน) ผู้อำนวยการแปล ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของความเรียงเรื่องนิทาน”
“เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน” ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของกลอนสุภาพ”
“บทละครเรื่อง อิเหนา” พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 2 ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของบทละครรำ”
“พระราชพิธีสิบสองเดือน” พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 5 ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของความเรียงอธิบาย”
“หัวใจนักรบ” พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของบทละครพูด”
“พระนลคำหลวง” พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของกวีนิพนธ์”
“มัทนะพาธา” พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ยอดของบทละครพูดประเภทคำฉันท์”
นอกจากหนังสือทั้ง 10 รายชื่อที่ได้รับการยกย่องว่าเป็น “วรรณคดี” แล้วนั้น ยังมีหนังสืออีกหลายเรื่องที่ต่อมาก็ได้รับการยกย่องเป็นวรรณคดี เช่น “นิทานเบงคอลี” หรือนิยายเบงคลี ซึ่งเป็นผลงานแปลของเสฐียรโกเศศและนาคะประทีป, “สาวเครือฟ้า”, “พระอภัยมณี”, “นิราศนรินทร์” เป็นต้น
น้องๆ คงคุ้นหูกับชื่อวรรณคดีหลายเรื่องข้างต้น เพราะวรรณคดีเหล่านั้นล้วนเป็น “วรรณคดีมรดก” มรดกทางวัฒนธรรมที่กวีผู้สร้างสรรค์ผลงาน ได้เลือกสรรถ้อยคำให้เกิดความงามทางวรรณศิลป์ ก่อให้เกิดสุนทรียภาพ อีกทั้งยังสะท้อนวัฒนธรรม ประเพณี คติ ข้อปฏิบัติต่อสังคม และความเชื่อในแต่ละยุคแต่ละสมัยที่เราสามารถเรียนรู้และนำข้อคิดที่ได้จากเรื่องมาปรับประยุกต์ใช้ในปัจจุบัน จึงได้มีการบรรจุวรรณคดีเหล่านั้นในหนังสือเรียนวรรณคดี รายวิชาภาษาไทย ทั้งระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา
บทความหน้า ครูพี่โบว์จะมีเกร็ดความรู้เกี่ยวกับวรรณคดีแต่ละเรื่อง ส่วนจะเป็นเรื่องไหนบ้าง อย่าลืมติดตามกันนะคะ
กะเทย ในความหมายตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 และฉบับมติชน พ.ศ. 2547 เป็นคำนามหมายถึง “คนที่มีอวัยวะเพศทั้งชายและหญิง, คนที่มีจิตใจและกิริยาตรงข้ามกับเพศของตน; ผลไม้ที่เมล็ดลีบ เช่น ลิ้นจี่กะเทย”
จากความหมายของพจนานุกรมที่ว่า คนที่มีอวัยวะเพศทั้งชายและหญิง เป็นคำจำกัดความที่อาจพอกล่าวได้ว่าใกล้เคียงกับตัวละครในวรรณคดีไทยเรื่องหนึ่ง เป็นตัวละครเอกของเรื่องที่มีเพศสภาพชายและหญิงอยู่ในร่างเดียวกัน (แต่กรณีตัวละครนี้ อวัยวะและสรีระเปลี่ยนวนสลับกันตามระยะเวลา) แน่นอนว่าเป็นตัวละครที่แปลกและแตกต่างไปจากวรรณคดีไทยเรื่องอื่นๆ อีกทั้งเนื้อหาของเรื่องก็พิสดารไม่แพ้วรรณคดีเรื่องดัง ๆ ของไทย เรื่องที่ว่านี้คือวรรณคดีเรื่อง “อิลราชคำฉันท์”
อิลราชคำฉันท์ เป็นวรรณคดีสันสกฤตเรื่องหนึ่ง มีที่มาจากเรื่องรามายณะ (รามเกียรติ์) ตัวเรื่องปรากฏในไทยครั้งแรกจากหนังสือ “บ่อเกิดรามเกียรติ์” พระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ในอุตตรกัณฑ์ ภาคที่ 14 – พิธีอัศวเมธของพระราม และรับสีดาคืนนคร ซึ่งเป็นนิทานซ้อนนิทานที่พระรามเล่าให้พระภรตและลักษณ์ฟัง ก่อนที่จะมีการนำไปแต่งขยายเป็นเรื่องราวในรูปแบบคำฉันท์ โดย พระยาศรีสุนทรโวหาร (ผัน สาลักษณ) เมื่อปี พ.ศ. 2456
อิลราชคำฉันท์ เป็นเรื่องราวของท้าวอิลราช กษัตริย์แห่งแคว้นพลหิ ที่ออกไปล่ากวางในป่าพร้อมกับเหล่าข้าราชบริพารล่วงล้ำเข้าไปในเขตเขาไกรลาสอันเป็นที่ประทับของพระอิศวรและพระอุมา ซึ่งในขณะนั้นพระอิศวรกำลังหยอกล้อกับพระอุมา โดยแปลงกายเป็นผู้หญิงและเนรมิตให้ทุกสิ่งที่อยู่ ณ บริเวณเขาไกรลาสเป็นเพศหญิงหมด รวมทั้งท้าวอิลราชและเหล่าข้าราชบริพารที่อยู่แถวนั้น ทำให้ท้าวอิลราชต้องไปขอโทษพระอิศวรเพื่อขอให้พระอิศวรถอนคำสาปกลับมาเป็นดังเดิม
แต่ทว่าพระอิศวรไม่ให้ พระอุมาจึงให้พรครึ่งหนึ่งเฉพาะท้าวอิลราช โดยให้เดือนหนึ่งเป็นหญิงที่งดงาม แล้วกลับมาเป็นผู้ชายในเดือนต่อมาสลับกัน และในขณะที่เป็นหญิงนั้นก็จำเรื่องราวตอนเป็นผู้ชายไม่ได้ เช่นเดียวกับตอนที่กลับคืนมาเป็นผู้ชายที่จำตอนเป็นผู้หญิงไม่ได้เช่นกัน ตั้งแต่นั้นมาท้าวอิลาราชก็สลับร่างกลายเป็นผู้หญิงที่ชื่อว่านางอิลาไปมาคนละเดือน
ซึ่งอย่างที่ได้กล่าวในเนื้อเรื่องตอนต้นจะเห็นได้ว่า ตัวละครเอกคือท้าวอิลราชนั้น เป็นตัวละครที่ถูกสาปให้เป็นผู้หญิงจากพระอิศวรและได้รับพรจากพระแม่อุมาให้กลับกลายเป็นผู้ชายได้แต่จะกลับมาเป็นผู้หญิงในเดือนต่อมา (เป็นผู้ชายเดือนหนึ่งเป็นผู้หญิงเดือนหนึ่ง)
บ มิเป็นอิลราช วิปลาสอิลา
คณะราชบริพา- รประดาจรดล
มละเพศบุรุษ ดำริสุดจะพิกล
ยลแล้วก็ฉงน เอะประหลาดละซิเรา
ในส่วนนี้แสดงให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลงทางกายภาพจากท้าวอิลราชที่เป็นผู้ชาย กลับกลายมาเป็นผู้หญิงที่ชื่อว่าอิลา แน่นอนว่าเป็นเรื่องที่น่าตกใจสำหรับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นมาอย่างกะทันหัน และเป็นสิ่งที่ตนเองไม่ได้ตั้งใจจะทำให้เกิดขึ้น เรียกได้ว่าเป็นผลลัพธ์จากความบังเอิญจากการอยู่ผิดที่ผิดเวลา
อีกทั้งความเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของท้าวอิลราชเป็นนางอิลา ก็เป็นไปในแบบที่ชายชาติกษัตริย์ยอดนักรบประสบเหตุแปรเปลี่ยนเพศเป็นหญิงงามอันทรงเสน่ห์ดึงดูดเพศตรงข้าม (ในกรณีที่เป็นนางอิลา) ดูได้จากบทประพันธ์ที่ว่า
อิลาเลอพิลาสลักษณ์ กำเริบฤทธิเรรวน
พระพรหมจรรยรัญจวน จำนงแนบถนอมโฉม
ตระบัดจรประจากห้วง ละหานล่วงประลองโลม
สมรแม่เสมือนโสม สำรวยร่างสำอางองค์
บทดังกล่าวที่ยกมาเป็นการแสดงให้เห็นถึงความรู้สึกของพระพุธ เมื่อได้เห็นนางอิลาขณะที่ตนนั่งบำเพ็ญพรตอยู่แถวบริเวณสระน้ำที่นางอิลาพาพวกพ้อง (อดีตคือเหล่าข้าราชบริพาร) ลงเล่นด้วยความสนุกสนาน (แน่นอนว่า อิลาเองก็อยู่ในฐานะคนความจำเสื่อมที่ไม่สามารถระลึกถึงเหตุการณ์ต่างๆ เมื่อครั้งเป็นท้าวอิลราชเนื่องจากพรที่ได้รับ) นั่นทำให้นางอิลาได้อยู่กินกับพระพุธ โดยที่พระพุธเองก็รู้ว่าต้นเค้าของนางอิลาคือใครจนมีลูกด้วยกัน
อิลราชคำฉันท์ สะท้อนให้เห็นถึงจินตนาการความคิดของมนุษย์ว่าด้วยเรื่องเพศ ที่นำความแตกต่างทางด้านสรีระเข้ามาไว้ด้วย โดยมีเงื่อนไขอย่างใดอย่างหนึ่งเป็นตัวกำหนด (ในกรณีของท้าวอิลราชเป็นคำสาปที่ผสมกับพรที่ได้รับ) ซึ่งเรื่องราวของคนที่มีสองเพศในร่างเดียวกัน ไม่ได้มีแค่ในวรรณคดีไทยอย่างเรื่องอิลราชคำฉันท์เพียงอย่างเดียว
ในเทวปกรณัมของกรีกก็มีเทพ Aphroditus ผู้มีความพิเศษตรงที่มีลักษณะทางสรีระแบบเพศหญิงแต่มีส่วนหนึ่งของอวัยวะเพศชายในร่างเดียวกัน
หากเทพ Aphroditus เป็นสัญลักษณ์ของการมีลักษณะสรีระของทั้งสองเพศในร่างเดียว อิลราชคำฉันท์เองก็เป็นวรรณคดีไทยที่มีตัวละครใกล้เคียงกับลักษณะนั้นเป็นตัวเด่นเช่นกัน
อ้างอิง:
กรมศิลปากร. (2525) . อิลราชคำฉันท์และสามัคคีเภทคำฉันท์. ในอนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พันเอก ผล ศรีสมพงษ์ ตม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์การศาสนา.