ทร ปล กป ญญา ส งคม ม.ปลาย ประว ต ศาสตร

หรือกจิ การที่มคี วามเก่ียวขอ งซงึ่ ถือเปน หลกั ฐานทม่ี คี วามนา เช่อื ถือ เพราะเปน บันทกึ ท่ีอยใู นชวงเวลานั้น

เชน กฎหมายตราสามดวงที่ชําระแกไขในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช

(รัชกาลท่ี 1) เอกสารแจงขาวของกระทรวงการตางประเทศในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

เจาอยหู วั (รัชกาลท่ี 5) พระราชหตั ถเลขาของพระมหากษัตริย ท่มี ีถงึ หนว ยงานตาง ๆ เปน ตน

1. แหลงโบราณสถาน โบราณสถานสําคัญท่ีสามารถใชในการศึกษาเรื่องราว

ทางประวตั ศิ าสตรท เ่ี กิดขึน้ ในรัชสมัยรัตนโกสนิ ทรน น้ั มีดวยกันหลายแหงดว ยกัน เชน วดั พระศรรี ัตน

ศาสดารามและพระบรมมหาราชวัง วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร วัดพระเชตุพลวิมล

มงั คลารามราชวรมหาวิหาร ปอ มพระสเุ มรุ พระทน่ี ัง่ จักรีมหาปราสาท พระทน่ี ่งั อนันตสมาคม เปนตน

ภาพ : ปอ มพระสุเมรุ กรุงเทพฯ ภาพ : วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม ภาพ : วัดอรณุ ราชวราราม ราชวรมหาวหิ าร

43

ขอมลู ที่ไดจากหลกั ฐานท้งั ความจรงิ และขอเท็จจริง ในการสรุปขอมูลท่ีไดจากหลักฐาน สิ่งท่ีผูทําการศึกษาคนควาจะมีท้ังขอเท็จจริง

และความจรงิ ท่ีปรากฏอยบู นหลกั ฐาน ผูท่ีทาํ การศกึ ษาจะตองทําความเขา ใจกอ นวาขอเท็จจริงกับ ความจรงิ ที่ไดจ ากหลักฐานนนั้ แตกตา งกนั อยางไร

ขอเท็จจริง คอื เรื่องราวหรือสิง่ ทปี่ รากฏอยใู นหลกั ฐานซึง่ มีทั้งสวนทเี่ ปนจรงิ (ขอ จริง) และสว นท่ไี มเปนความจริง (ขอ เทจ็ ) ปะปนกันอยู จึงตอ งไดรบั การประเมินและตรวจสอบความนา เชอื่ ถอื อยา งรอบคอบ

ความจรงิ คอื เรอ่ื งราวซึ่งไดร ับการประเมนิ และใหก ารยอมรับวามีความนาเชื่อถือ เปนเร่ืองราวท่ใี กลเคียงกบั ความเปนจรงิ มากท่สี ุด และมีหลักฐานทนี่ า เช่ือถือไดใ หการสนับสนนุ

ดังนั้น การศึกษาเร่ืองราวทางประวัติศาสตร โดยใชขอมูลจากหลักฐานน้ัน จงึ ตอ งมกี ารแยกแยะถึงขอเท็จจริงและความจริงเสมอ เพราะเร่ืองราวในประวัติศาสตรเปนสิ่งท่ี เกดิ ข้ึนมาแลวในอดีต เราจึงไมสามารถทราบไดวาเร่ืองราวท่ีเกิดข้ึนนั้นเปนอยางไร การใชขอมูล จากหลักฐานจึงตองทําการพิจารณาอยางถี่ถวนจนกวาจะไดขอมูลท่ีมีความนาเช่ือถือเพื่อใหได เรอ่ื งราวที่ใกลเคยี งกับความจรงิ มากทีส่ ดุ

3. การประเมินคณุ คา ของหลกั ฐาน/การวิเคราะหและตีความขอมลู ทางประวตั ศิ าสตร หลักฐานทางประวัติศาสตรท่ีคนความาได กอนที่จะทําการศึกษาจะตองมี

การประเมินคุณคาวาเปนหลักฐานที่แทจริงเพียงใด การประเมินคุณคาของหลักฐานน้ีเรียกวา “วพิ ากษว ิธที างประวตั ศิ าสตร” มี 2 วธิ ี ดังตอ ไปนี้

1. การประเมินคุณคาภายนอกหรือวิพากษวิธีภายนอก หมายถึง การประเมิน คณุ คาของหลักฐานจากลักษณะภายนอกของหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร บางคร้งั ก็มีการปลอมแปลง เพื่อการโฆษณาชวนเช่ือ ทําใหหลงผิด หรือเพ่ือเหตุผลทางการเมือง การคา ดังนั้น จึงตองมีการ ประเมนิ วา เอกสารนนั้ เปนของจริงหรือไม ในสว นวิพากษวิธภี ายนอก เพือ่ ประเมินหลักฐานวาเปน ของแท พิจารณาไดจ ากสงิ่ ท่ปี รากฏภายนอก เชน เน้อื กระดาษ ของไทยแตเดิมจะหยาบและหนา สวนกระดาษฝรัง่ ทใ่ี ชก ันอยใู นปจจบุ นั เริ่มเขามาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 3) แตท างราชการจะใชกระดาษฝรง่ั หรอื สมุดฝร่ังมากข้ึน ในตนรัชสมัยพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 5) เกี่ยวกับตัวพิมพดีดเริ่มใชมากข้ึนในกลางรัชสมัย พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยหู วั ถาปรากฏวามีหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรไ ทยในรชั สมัย พระบาทสมเดจ็ พระน่ังเกลา เจาอยูหัวใชตวั พิมพดีด กค็ วรสงสัยวา หลกั ฐานนัน้ เปน ของปลอม

44

1. การประเมินคุณคาภายในหรือวิพากษวิธีภายใน เปนการประเมินคุณคา ของหลกั ฐานจากขอ มูลภายในหลักฐานน้ัน เปนตน วา มชี อื่ บุคคล สถานท่ี เหตกุ ารณ ในชวงเวลาที่ หลักฐานน้ันทําขึ้นหรือไม ดังเชน หลักฐานซ่ึงเชื่อวาเปนของสมัยสุโขทัยแตมีการพูดถึง สหรัฐอเมริกาในหลักฐานนนั้ ก็ควรสงสัยวาหลักฐานนั้นเปนของสมัยสุโขทัยจริงหรือไม เพราะใน สมัยสุโขทัยยังไมมีประเทศสหรัฐอเมริกา แตนาจะเปนหลักฐานท่ีทําขึ้น เม่ือคนไทยไดรับรูวามี ประเทศสหรัฐอเมรกิ าแลว หรือหลกั ฐานเปนของเกา สมยั สโุ ขทัยจริง แตก ารคดั ลอกตอกันมามีการ เตมิ ช่อื ประเทศสหรัฐอเมริกาเขา ไป เปน ตน

วิพากษวิธีภายในยังสังเกตไดจากการกลาวถึงตัวบุคคล เหตุการณ สถานที่ ถอ ยคํา เปน ตน ในหลักฐานวามคี วามถูกตองในสมยั น้ัน ๆ หรือไม ถาหากไมถูกตองก็ควรสงสัยวา เปนหลักฐานปลอมแปลง หลักฐานที่แทจริงเทาน้ันท่ีมีคุณคาในทางประวัติศาสตร สว นหลกั ฐานปลอมแปลงไมม คี ุณคาใด ๆ อีกทงั้ จะทําใหเกิดความรูท่ีไมถูกตอง ดังนั้นการประเมิน คุณคา ของหลักฐานจงึ มีความสําคญั และจําเปน มาก

4. การวเิ คราะห สงั เคราะห และจัดหมวดหมูขอ มูล เมื่อทราบวาหลักฐานน้ันเปนของแท ใหขอมูลท่ีเปนขอเท็จจริงหรือความจริง

ในประวัติศาสตรผ ูศึกษาประวัติศาสตรก็จะตองศึกษาขอมูลหรือขอสนเทศในหลักฐานน้ันวาให ขอมูลทางประวัติศาสตรอะไรบาง ขอมูลนั้นมีความสมบูรณเพียงใด หรือขอมูลนั้นมีจุดมุงหมาย เบ้ืองตนอยางไร มีจุดมุงหมายแอบแฝงหรือไม ขอมูลมีความยุติธรรมหรือไม จากน้ันจึงนําขอมูล ท้งั หลายมาจัดหมวดหมู เชน ความเปนมาของเหตกุ ารณ สาเหตุทีท่ ําใหเกิดเหตุการณความเปนไป ของเหตุการณ ผลของเหตกุ ารณ เปนตน

เมอ่ื ไดข อ มลู เปน เรอ่ื ง เปนประเด็นแลว ผูศึกษาประวัติศาสตรเรื่องน้ันก็จะตอง หาความสัมพันธของประเด็นตาง ๆ และตีความขอมูลวามีขอเท็จจริงใดที่ซอนเรนอําพราง ไมกลาวถงึ หรือในทางตรงกันขา มอาจมขี อ มลู กลาวเกินความเปน จริงไปมาก

ในการวิเคราะห สังเคราะหขอมูล ผูศึกษาประวัติศาสตรควรมีความละเอียด รอบคอบ วางตวั เปน กลาง มจี ินตนาการ มีความรอบรู โดยศกึ ษาขอมูลทง้ั หลายอยา งกวา งขวาง และ นําผลการศกึ ษาเร่ืองนั้นทีม่ ีแตเดิมมาวิเคราะหเปรียบเทียบ รวมทั้งจัดหมวดหมขู อ มลู ใหเปน ระบบ

5. การเรียบเรียงและการนําเสนอขอมลู /การเรยี บเรียง รายงาน ขอเท็จจริงทาง ประวัตศิ าสตร

ก า ร เ รี ย บ เ รี ย ง ห รื อ ก า ร นํ า เ ส น อ จั ด เ ป น ข้ั น ต อ น สุ ด ท า ย ข อ ง วิ ธี ก า ร ท า ง ประวัติศาสตร ซง่ึ มีความสําคญั มาก โดยผูศึกษาประวัติศาสตรจ ะตองนําขอมูลท้ังหมดมารวบรวม และเรยี บเรยี งหรือนําเสนอใหตรงกับประเด็นหรือหัวเรื่องท่ีตนเองสงสัย ตองการอยากรูเพิ่มเติม

45

ทง้ั จากความรเู ดมิ และความรใู หม รวมไปถึงความคดิ ใหมทไ่ี ดจากการศึกษาคร้งั นซี้ ึ่งเทา กับเปน การรื้อฟน หรือจําลองเหตุการณท างประวตั ศิ าสตรข ้ึนมาใหม อยางถกู ตอ งและเปนกลาง

ในข้ันตอนการนําเสนอ ผูศึกษาควรอธิบายเหตุการณอยางมีระบบและมีความ สอดคลอ งตอเนอ่ื ง เปน เหตุเปน ผล มีการโตแยงหรอื สนับสนนุ ผลการศึกษาวิเคราะหแตเดิม โดยมี ขอมลู สนับสนนุ อยางมีน้าํ หนกั เปน กลาง และสรุปการศึกษาวาสามารถใหค าํ ตอบทผี่ ูศกึ ษามีความสงสัย อยากรูไดเพยี งใด หรือมขี อ เสนอแนะใหสําหรบั ผูท่ตี องการศกึ ษาตอไปอยางไรบาง

จะเห็นไดวาวิธีการทางประวัติศาสตรเปนวิธีการศึกษาประวัติศาสตรอยางมี ระบบ มคี วามระมัดระวงั รอบคอบ มีเหตผุ ลและเปน กลาง ซื่อสตั ยตอ ขอมูลตามหลกั ฐานท่ีคน ความา อาจกลา วไดว า วธิ ีการทางประวตั ศิ าสตรเหมือนกับวิธีการทางวิทยาศาสตร จะแตกตางกันก็เพียง วธิ กี ารทางวิทยาศาสตรสามารถทดลองไดห ลายคร้ัง จนเกดิ ความแนใ จในผลการทดลอง แตเ หตุการณ ทางประวตั ศิ าสตรไมส ามารถทําใหเกดิ ข้ึนใหมไดอีก ผศู ึกษาประวตั ิศาสตรท ด่ี จี งึ เปน ผูฟน อดีตหรือ จําลองอดีตใหมีความถูกตองและสมบูรณที่สุด โดยใชวิธีการทางประวัติศาสตรเพ่ือที่จะไดเกิด ความเขาใจอดีต อนั จะนํามาสคู วามเขา ใจในปจจุบนั

6. ตัวอยางการนาํ วิธกี ารทางประวตั ิศาสตรม าใชศ ึกษาประวตั ศิ าสตรไ ทย การศึกษาเร่ืองราวเก่ียวกับปอมพระจุลจอมเกลา จังหวัดสมุทรปราการ ดวยวธิ กี ารทางประวัตศิ าสตร 1. การกาํ หนดหัวเรื่องท่ีจะศึกษา/การต้ังประเด็นท่ีจะศึกษา จะตองตั้งประเด็น ปญหาเพ่อื ใชเปน แนวทางในการศกึ ษากอ น เพราะการต้งั ประเด็นปญหาจะชวยกําหนดเปาหมาย ในการศึกษาประวัติศาสตรไทยไดอยางถูกตองและตรงประเด็น การต้ังกําหนดปญหาเพื่อใชเปน แนวทางในการศกึ ษานนั้ มีดวยกนั หลายอยาง ดงั น้ี “ปอ มพระจลุ จอมเกลาสรา งขนึ้ มาเมื่อใด” “ใครเปนผูท่ีสรางปอมพระจลุ จอมเกลา นี้ข้นึ ” “ปอมพระจลุ จอมเกลา ถูกสรา งขน้ึ ไวในบริเวณใด” “ปอมพระจุลจอมเกลาถกู สรา งข้นึ ดวยจุดประสงคใ ด” “ลักษณะโดยทว่ั ไปของปอมพระจุลจอมเกลา เปน อยา งไร” “ปอมพระจลุ จอมเกลามคี วามสาํ คญั อยา งไรในทางประวัติศาสตร”

46

ภาพ : ปอ มพระจลุ จอมเกลา

2. การรวบรวมหลักฐาน/สบื คน และรวบรวมขอ มูล ในการศกึ ษาเร่ืองราวเกีย่ วกับ ปอมพระจุลจอมเกลาน้ันผูท่ไี ดศึกษาจะตองทําการคนควาและรวบรวมขอมูลหลักฐานเกี่ยวกับ ปอมพระจุลจอมเกลาจากแหลงตาง ๆ ซ่ึงแหลงขอมูลที่สามารถรวบรวมขอมูลหลักฐานไดน้ัน มีดวยกันหลายอยาง เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดประชาชน หอสมุดแหงชาติหอจดหมายเหตุ แหง ชาติ พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหงชาติ พพิ ิธภัณฑท หารเรอื จงั หวดั สมุทรปราการ ปอมพระจุลจอมเกลา จังหวัดสมุทรปราการ เว็บไซตตาง ๆ นิตยสาร สารคดี รวมถึงผูที่มีความรูเก่ียวกับประวัติศาสตร หรือเก่ียวกบั ปอมพระจุลจอมเกลา เปนตน

3. การประเมินคาของหลักฐาน/การวิเคราะหและตีความขอมูลทางประวัติศาสตร เมอื่ ทําการวิเคราะหข อมลู หลักฐานจนไดขอมูลที่มีความถูกตองและตรวจสอบความนาเช่ือถือของ ขอมูลหลักฐานเหลานั้น ทั้งน้ี ในการศึกษาเร่ืองราวเกี่ยวกับปอมพระจุลจอมเกลาน้ัน ควรใชขอมูล หลักฐานที่มีความหลากหลายและจะตองมีการเทียบเคียงขอมูลหลักฐานหลาย ๆ อยาง เพื่อใหได ขอ มูลท่ีมีความถูกตองมากทีส่ ดุ และจะตองวิเคราะหดว ยใจท่ีเปน กลาง ไมม ีอคติ

4. การวิเคราะห สังเคราะหและจัดหมวดหมูขอมูล เม่ือทําการวิเคราะหขอมูล หลักฐานที่มีจนไดขอมูลท่ีมีความถูกตองและใกลเคียงมากที่สุดแลว ผูที่ทําการศึกษาจะตองนํา ขอมูลท่ีมีเหลานีไ้ ปใชในการตอบประเด็นปญหาทีต่ ั้งไวเ กย่ี วกับปอ มพระจลุ จอมเกลา ดังนี้

ปอมพระจุลจอมเกลาสรางขึ้นมาเมื่อใด เร่ิมสรางเม่ือ พ.ศ. 2427 รัชสมัย พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว พระมหากษัตรยิ รัชกาลท่ี 5 แหงกรุงรตั นโกสินทร

ใครเปน ผูท่ีสรางปอมพระจุลจอมเกลานี้ขึ้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูห ัว รชั กาลที่ 5

ปอ มพระจุลจอมเกลา ถกู สรางขึ้นไวใ นบริเวณใด บริเวณปากแมน ้ําเจาพระยา ฝง ขวาตําบลแหลมฟา ผา อาํ เภอพระสมุทรเจดยี  จังหวัดสมทุ รปราการ

47

ปอ มพระจลุ จอมเกลาถูกสรางขึ้นดวยจุดประสงคใด เพื่อสกัดก้ันการรุกราน ของกองเรือตา งชาตทิ จ่ี ะรกุ ลํา้ เขามาบรเิ วณปากแมน ํ้าเจา พระยา

ลักษณะโดยท่ัวไปของปอมพระจุลจอมเกลาเปนอยางไร ปอมพระจุลจอมเกลา มลี ักษณะการสรา งเปน ปอ มปน ใหญแบบตะวนั ตก ประกอบดว ยหลุมปน ใหญจํานวน 7 หลุม ติดตั้ง ปนอารม สตรองขนาด 155 มลิ ลิเมตร เรียกวา “ปนเสือหมอบ”ซึ่งส่งั มาจากประเทศอังกฤษ ภายใน ประกอบดวยคหู าและหอ งสําหรับเกบ็ กระสุนปนใหญ มีการออกแบบปอม เพื่อลดการสูญเสียหาก ถกู โจมตีดว ยการยิงจากปนใหญจ ากฝา ยตรงขาม

ภาพ : ปอ มพระจุลจอมเกลา ภาพ : ปนเสอื หมอบ

ปอ มพระจุลจอมเกลา มีความสําคัญอยางไรในทางประวัตศิ าสตร วิกฤติการณ ร.ศ. 112

(พ.ศ. 2436) ในชวงท่ีมหาอํานาจตะวันตกพยายามคุกคามประเทศไทยปอมพระจุลจอมเกลา

มบี ทบาทสําคัญในการสกัดกนั้ การรุกรานของกองเรือฝร่งั เศส จาํ นวน 3 ลาํ ทเี่ ขา มาบริเวณปากแมน้ํา เจาพระยา เกิดการตอสูกันและทหารท่ีปอมพระจุลจอมเกลาสามารถยิงเรือรบฝรั่งเศส จนเกยตื้นได 1 ลํา เรือรบที่เหลือของฝรั่งเศสไดรับความเสียหาย แตสามารถฝาเขาไปจนถึง

กรุงเทพฯ ได ปจจุบันปอมพระจลุ จอมเกลา อยใู นความดูแลของกองทัพเรอื โดยฐานทัพเรือกรงุ เทพ ซึ่งไดเปดใหป ระชาชนทั่วไปเขา ไปเท่ยี วชม และศึกษาเรื่องราวท่ีสําคัญทางประวัติศาสตรของชาติ

ตลอดจนชมทัศนียภาพของระบบนเิ วศท่ีอยูโ ดยรอบปอมพระจลุ จอมเกลาอกี ดว ย 5. การเรียบเรียงและนําเสนอขอมูล/การเรียบเรียงรายงานขอเท็จจริงทาง

ประวัติศาสตร ในการเรยี บเรียงเรื่องราวทางประวตั ศิ าสตรนั้น ผทู ่ีทําการศกึ ษาจะตองลาํ ดบั เรือ่ งราว ใหมีความถกู ตอ งตามขอ มูลทไ่ี ดม า และในการนาํ เสนอขอมลู ที่ไดจากหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรน นั้

สามารถทาํ ไดหลายวิธีการ เชน การนาํ ขอมูลเกยี่ วกบั ปอมพระจลุ จอมเกลามาเลาใหเพื่อน ๆ ฟง การจัดทํา รายงานเก่ียวกับปอมพระจุลจอมเกลาและความสําคัญทางประวัติศาสตร การจัดนิทรรศการ

เพ่ือเผยแพรค วามรู เปนตน

กิจกรรมทายเรอ่ื งท่ี 2 วธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตร (ใหผ ูเรียนไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรอื่ งท่ี 2 ทส่ี มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วชิ า)

48

หนว ยการเรยี นรทู ่ี 3 พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษัตริยไทยสมยั รัตนโกสินทร

สาระสาํ คัญ

พระมหากษตั ริยไ ทยทุกพระองค ต้งั แตส มยั สุโขทยั อยุธยา จนถงึ สมัยรัตนโกสินทร ทรงมพี ระมหากรุณาธิคณุ ตอ แผน ดินไทยทรงบําเพญ็ พระราชกรณียกิจ ทาํ นุบํารงุ สรางบา นแปลงเมอื ง สงเสรมิ ศลิ ปะ วฒั นธรรม วรรณคดี ศาสนา สืบตอประเพณี และดํารงอยูในความเปนไทย นับวา

เปนบญุ คณุ ของแผนดนิ

บญุ คณุ ของพระมหากษตั ริยและบรรพบุรษุ ทีส่ ําคญั ของชาวไทยทีม่ ีบทบาทเก่ียวกับ การเมอื งการปกครอง การรวมชาติ การสรางเอกราช การสรา งเสถยี รภาพทางการเมอื ง และการปฏริ ปู การปกครองแผน ดนิ ต้ังแตอ ดีตจนถึงปจ จุบนั

พระมหากษตั ริยแหง ราชอาณาจกั รไทยทรงมบี ทบาทสาํ คัญอยา งยงิ่ ตอ การสรางสรรค ความเจริญรุงเรืองและความม่ันคงของชาติ ตั้งแตสมัยสุโขทัยจนถึงปจจุบัน ตางทรงประกอบ

พระราชกรณียกิจใหญนอยเพอ่ื สรางความมน่ั คงใหราชอาณาจกั ร ทรงปกครองอาณาประชาราษฎร ใหอยูอยางรมเย็นเปนสุข และสรางสรรคความเจริญรุงเรืองในดานตาง ๆ ใหเปนมรดกตกทอด

มาจนปจจุบัน

ตวั ชว้ี ดั

1. อธิบายพระราชกรณยี กิจของพระมหากษตั รยิ ไ ทยสมัยรตั นโกสนิ ทร 2. อธิบายคณุ ประโยชนข องบุคคลสําคญั ท่มี ีตอการพฒั นาชาติไทย 3. วเิ คราะหพ ระมหากรุณาธคิ ณุ ของพระมหากษตั รยิ ไ ทยท่มี ีผลตอ การพัฒนาชาติไทย 4. เขยี นบรรยายคณุ คา ทไ่ี ดร ับจากการศกึ ษาประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย

ขอบขา ยเน้ือหา เร่อื งท่ี 1 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไ ทยสมัยรัตนโกสินทร

เรอ่ื งท่ี 2 คณุ ประโยชนของบคุ คลสําคญั 2.1 กรมพระราชวงั บวรมหาสรุ สงิ หนาท

2.2 ทาวสุรนารี 2.3 สมเดจ็ เจา พระยามหาศรีสรุ ิยวงศ (ชวง บนุ นาค)

2.4 กรมพระยาดํารงราชานุภาพ 2.5 กรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศักด์ิ

2.6 พระยาอนมุ านราชธน

49

ส่อื การเรียนรู 1. ชุดวชิ าประวัตศิ าสตรช าติไทย รหสั รายวชิ า สค32034 2. สมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรูประกอบชดุ วิชา

เวลาทใ่ี ชใ นการศึกษา 27 ช่วั โมง

50

เรื่องที่ 1 พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษัตริยไทยสมยั รตั นโกสนิ ทร ความหมายของพระราชกรณยี กิจ พระราชกรณียกิจ หมายถึง งานท่ีพระเจาแผนดินทรงทํา (พจนานุกรม ฉบับ

ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. 2554)

ความสําคญั ของพระราชกรณียกจิ พระมหากษตั รยิ ไ ทย ทรงคาํ นงึ ถงึ พระราชกรณียกิจ ซึ่งทรงทําเพื่อพัฒนาคุณภาพ

ชีวิตของประชาชน ทํานุบํารุงศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี ใหมีความเจริญรุงเรือง ถาวร เปนมรดกของชาติสืบไป และทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจนานัปการ เพื่อประโยชนสุขแกปวง อาณาประชาราษฎรและชาตบิ านเมอื งเปนอเนกประการ ยังผลใหพสกนิกรอยูอยางรมเย็นเปนสุข ภายใตรมพระบารมี สบื มาจนถงึ ทุกวนั น้ี

พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษตั ริย ลว นกอ ใหเกดิ ประโยชนตอสวนรวม แมการปฏิบัติ พระราชกรณียกจิ จะเปนพระราชภาระอนั หนัก แตก็ทรงกระทาํ อยางครบถวน สมํ่าเสมอ สามารถ ผกู จิตใจของประชาชนใหเ กดิ ความจงรกั ภักดีตอพระมหากษตั ริยทกุ ๆ พระองค ซ่ึงพระราชกรณียกิจ ทีส่ ําคัญ ๆ ของพระมหากษัตรยิ ไ ทยในสมัยรตั นโกสนิ ทร มีดงั นี้

51

1.1 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราช (รัชกาลท่ี 1)

พระราชประวัติ

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระปฐมบรมกษัตริยแหงกรุง

รัตนโกสินทร ผูทรงสถาปนากรุงเทพมหานคร (หรือกรุงรัตนโกสินทร) เปนราชธานี และทรง สถาปนาราชวงศจ กั รี มีพระนามเดมิ วา ดว ง หรือ ทองดว ง พระราชบิดา คือ สมเด็จพระปฐมบรม มหาชนก พระนามเดิมวา ทองดี สืบเช้ือสายมาจากเจาพระยาโกษาธิบดี (ปาน) พระราชมารดา

พระนามเดมิ วา หยก หรือ ดาวเรอื ง เสด็จพระบรมราชสมภพเมอ่ื วนั พุธ ที่ 20 มีนาคม พ.ศ. 2279

เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ เมื่อวันเสารท่ี 6 เมษายน พ.ศ. 2325 เสด็จสวรรคต เม่ือวันพฤหัสบดี ที่ 7 กนั ยายน พ.ศ. 2352

พระราชกรณยี กจิ

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจ

เพื่อทํานุบาํ รุงบานเมอื งใหเจรญิ รงุ เรืองนานปั การ โดยเฉพาะในดา นการสงคราม ทรงทําศึกสงคราม ปองกันและขยายพระราชอาณาจักรหลายครั้ง คร้ังสําคัญในรัชกาล คือ สงครามเกาทัพ ใน พ.ศ. 2328 ซึ่งไดรับชยั ชนะเปน ที่เล่อื งลือในยุทธวิธกี ารรบของกองทพั ไทยที่มีกําลังพลนอยกวา

ขา ศึกท่ยี กมาถึงเกาทัพ

52

ดานกฎหมายบานเมือง โปรดใหชําระพระราชกําหนดกฎหมายใหถูกตอง

แลวใหอาลักษณชุบเสนหมึกไว ประทับตราพระราชสีห พระคชสีห และบัวแกว ซึ่งเปนตราของ

สมุหนายก สมหุ พระกลาโหม และพระคลัง เพื่อใชบังคับท่ัวราชอาณาจักร กฎหมายน้ีเรียกกันวา

กฎหมายตราสามดวง

ดานศาสนา พ.ศ. 2331 โปรดเกลาฯ

ใหมีการสังคายนาพระไตรปฎก ณ วัดนิพพานาราม

(ปจ จบุ ัน คอื วดั มหาธาตยุ ุวราชรังสฤษฎ์ิ) และโปรดให

ตรากฎพระสงฆควบคุมสมณปฏิบัติและขอพึงปฏิบัติ

ของพุทธศาสนิกชน รวมทั้งพระราชกําหนดกวดขัน

ศีลธรรมขาราชการและพลเมือง มีพระราชศรัทธา

ทาํ นุบํารุงพระอารามท้ังในเขตพระนครและหัวเมือง

หลายแหง วัดประจํารัชกาล คือ วัดพระเชตุพน ภาพ : วดั พระเชตุพลวมิ ลมังคลาราม วมิ ลมังคลาราม

ดานขนบธรรมเนียมประเพณีและศิลปวัฒนธรรม โปรดใหสรางปราสาท

พระราชวงั วดั วาอาราม เชน วดั พระศรีรตั นศาสดาราม วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม วดั สระเกศ และวดั สทุ ศั นเทพวราราม ทั้งยังฟนฟูทํานุบํารุงงานศิลปกรรม ขนบธรรมเนียมและราชประเพณี

ตา ง ๆ ทม่ี ีมาแตครง้ั กรุงศรอี ยุธยา เชน พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก พระราชพิธโี สกนั ต พระราชพิธี

ถือนํ้าพระพิพฒั นส ัตยา เปนตน

ภาพ : วัดสทุ ศั นเทพวราราม

53

1.2 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา นภาลยั (รชั กาลที่ 2)

พระราชประวัติ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลานภาลัย พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟาฉิม เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชกับสมเด็จพระอมรินทรา

บรมราชินี เสด็จพระบรมราชสมภพ เม่ือวันพุธท่ี 24 กุมภาพันธ พ.ศ. 2310 เสด็จขึ้นครอง

ราชสมบัติ เมอ่ื วันพฤหัสบดีที่ 7 กันยายน พ.ศ. 2352 เสด็จสวรรคต เม่ือวันพุธที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367

พระราชกรณยี กจิ

พระองคท รงมีพระราชกรณยี กจิ ที่สาํ คญั ตอ บานเมอื งและราษฎรหลายดา น เพอ่ื ให

เกิดความมัน่ คงและเจรญิ รุงเรอื งของชาติไทย ซึ่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ถอื วาเปนยคุ ทองของวรรณคดี เพราะวรรณคดีของชาติรงุ เรืองมาก ทรงสงเสริมศิลปะทุกประเภท

ทรงพระปรีชาสามารถในงานวรรณกรรมและบทละครเปนอยา งยงิ่ ทรงพระราชนิพนธงานวรรณกรรม

และบทละครตา ง ๆ ทที่ รงคุณคาไวจ ํานวนมาก เชน เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน (บางตอน) บทละคร

เรื่องอิเหนา รามเกียรต์ิ คาวี ไกรทอง มณีพิชัย สังขทอง กาพยเหเรือ และบทพากยโขน ตอนเอราวณั นาคบาศ และนางลอย เปนตน

54

นอกจากน้ี พระองคยังสนพระราชหฤทัยดานศิลปะการดนตรีเปนอยางย่ิง ทรงเช่ียวชาญและโปรดซอสามสาย พระองคมีซอคูพระหัตถอยูคันหนึ่ง พระราชทานนามวา “ซอสายฟาฟาด” ท้งั นี้ พระองคยังพระราชนพิ นธท ํานองเพลงบหุ ลันลอยเล่อื น (บหุ ลนั เลอื่ นลอยฟา หรอื สรรเสรญิ พระจันทร บางแหงเรียกวา เพลงทรงพระสบุ นิ ) ซงึ่ ในรชั สมัยของพระองค ศิลปะดา น นาฏกรรมเจริญรุงเรืองมาก ความงดงามไพเราะท้งั บทละคร ทา ราํ ไดป รบั ปรงุ และใชเปน แบบแผน ทางนาฏศิลปของชาติมาจนปจจบุ ัน

ดานการปกครอง ทรงทํานุบํารุงบานเมืองในทุกดาน โปรดเกลาฯ ใหสราง ปอมปราการตาง ๆ สรางเมืองนครเขอื่ นขันธ เปน เมืองหนา ดานชายทะเลเพื่อปอ งกนั ขาศึกรุกราน

ดานการคากับตางประเทศ ปรากฏวาการคากับจีนและประเทศทางตะวันตก เฟองฟูมาก ทรงสงเสริมการคากับตางประเทศ โดยทรงสงเรือสําเภาไปคาขายกับจีน เขมร ญวน มลายู มีเรือสนิ คา ของหลวงเดนิ ทางไปจนี เปนประจาํ รวมทง้ั ประเทศตะวนั ตกตา ง ๆ เชน โปรตเุ กส อังกฤษ เปน ตน นาํ รายไดเขา สปู ระเทศจาํ นวนมาก

ดานสังคม ทรงพระราชดําริวา การสูบฝนเปนอันตรายแกผูสูบ ทั้งกอใหเกิดคดี อาชญากรรมขึ้นมาก แมฝนจะนํารายไดจํานวนมากเขาพระคลังหลวง แตดวยพระมหากรณุ าธิคุณ ทม่ี ตี อราษฎร ทรงตราพระราชกาํ หนดหามมิใหซ้ือขายและสูบฝน ทรงกําหนดบทลงโทษสําหรับ ผูฝาฝน ไวอ ยา งหนัก

สว นการพระศาสนา ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหริเร่ิมการประกอบพิธวี ิสาขบชู า ขึ้นใน พ.ศ. 2360 เปนครั้งแรกในสมัยรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ทรงบริหารราชการโดยการกระจายอํานาจการบริหารไปสูบุคคลที่มีความสามารถในดานตาง ๆ ทรงมอบอํานาจการบริหารราชการแผนดินแกเจานายและขุนนางท่ีทรงไววางพระราชหฤทัย ทรงสงเสริมใหข าราชการปฏิบัติหนาที่ราชการตามความสามารถและความถนัดของบุคคลนั้น ๆ การปกครองหัวเมอื งประเทศราช ทรงใชนโยบายสรางดลุ อาํ นาจของขนุ นางในการบริหาร การปกครอง ดานความสัมพันธระหวางประเทศ ทรงใชนโยบายการทหาร การทูต และการคา ควบคูกันไป ตามแตสถานการณ ตลอดรัชสมัยของพระองค สงผลใหบานเมืองมีความสุข พสกนิกรไทย ตางตระหนกั ถึงพระบารมีปกเกลาดานพุทธศาสนา อักษรศาสตร ศิลปะ และนาฏยศิลป อันเปน ตนแบบแหง ศาสตรและศิลปน านัปการ

55

1.3 พระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลา เจาอยหู วั (รชั กาลที่ 3)

พระราชประวตั ิ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวพระนามเดิมวา พระองคเจาทับ เปน พระราชโอรสพระองคใหญในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย กับเจาจอมมารดาเรียม

เสด็จพระบรมราชสมภพ เมื่อวันจันทรที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2330 เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ

เมอ่ื วนั พุธที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 เสดจ็ สวรรคต เมอื่ วันพุธท่ี 2 เมษายน พ.ศ. 2394 พระราชกรณียกจิ ในรชั สมยั ของพระองค ไดรับการยกยองวามีความเจริญรุง เรอื งทางดานเศรษฐกิจ

และศาสนาเปนอยางยง่ิ ทรงมพี ระปรีชาสามารถในการนํารายไดเขาสูทองพระคลังมาต้ังแตกอน

ข้ึนครองราชย ครั้นเม่ือเสวยราชยแลว ทรงสรา งความเปนปกแผน ทางเศรษฐกิจดวยการประหยัด รายจา ยและเพม่ิ พนู รายไดแผนดนิ โดยการแกไขวิธีเก็บภาษอี ากรแบบเดิม เชน เปลี่ยนเก็บอากร คานาจากหางขาวมาเปนเงิน ทรงต้ังภาษีอากรใหม อีก 38 ชนิด และทรงกําหนดระบบเจาภาษี

นายอากรใหม โดยรัฐเก็บภาษีเองเฉพาะภาษีที่สําคัญบางอยางดวยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา

เจา อยหู ัวทรงพระปรีชาสามารถในการพาณิชยมานับแตสมัยรัชกาลท่ี 2 จนทรงไดรับการยกยอง จากสมเด็จพระบรมชนกนาถวา เปน “เจาสัว” เพราะทรงเชี่ยวชาญในดานการคากบั ตางประเทศ เปนอยางยิ่ง โดยเฉพาะการคากับจีน เปนผลใหมีพระราชทรัพยสวนพระองคเปนจํานวนมาก

กอนเสด็จข้ึนครองราชย พระราชทรัพยดังกลาวนี้บรรจุไวในถุงแดงเก็บรักษาไวในพระคลังขางท่ี

56

ตอมาเรียกวา “เงินถุงแดง” (ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 5 พ.ศ. 2436 ทรงใชเ งินถุงแดงเปน คาปฏิกรรมสงคราม ภายหลงั เกิดเหตุการณความขัดแยงระหวาง ไทยกบั ฝรัง่ เศส เมื่อครง้ั วกิ ฤตการณ ร.ศ. 112)

ดา นพระศาสนา ทรงเปนองคอ ัครศาสนปู ถัมภกตามพระราชประเพณี ในรัชสมัย ของพระองค ผลที่เกิดจากการท่ีทรงพระราชศรัทธาในพระพุทธศาสนา คือ ความเจริญรุงเรือง ทางศิลปกรรมแขนงตาง ๆ โดยเฉพาะสถาปตยกรรม ซ่ึงมีลักษณะเฉพาะเปนพระราชนิยม เชน การเปลีย่ นแปลงสวนหลังคาโบสถ ไมมีชอฟา ใบระกา หางหงส หนาบันประดับกระเบ้ืองเคลือบ จานชามจนี เชน ที่วดั ราชโอรสาราม จติ รกรรมกม็ ีลักษณะผสมผสานแบบจีน

ตลอดรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว แผนดินสยามมีความม่ันคง ทงั้ ทางดานการปกครอง เศรษฐกจิ และสังคม ทั้งนี้ กด็ ว ยพระบารมีปกเกลา ดวยพระปรีชาสามารถ

และพระวิจารณญาณที่กวางไกล พระราชภารกิจ ที่ทรงมี ทําใหบา นเมอื งเปรียบเสมือนฐานแหงความม่ันคง และความเจริญของประเทศที่ไดรับการบูรณาการ โดยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวในอีกหลายรชั กาล ตอมา จากการทพ่ี ระองคทรงประกอบพระราชกรณียกิจ เพื่อบานเมืองอยางเต็มพระสติกําลังตลอดเวลาแหง รัชกาล ทรงไดร บั การถวายราชสดดุ ีจากพระบาทสมเด็จ พระจอมเกลาเจาอยูหัววา “พระองคทานเปนหัวใจ แผนดิน”

ภาพ : วดั ราชโอรสาราม

57

1.4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยหู ัว (รชั กาลที่ 4)

พระราชประวตั ิ พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูห ัว พระนามเดมิ วา สมเด็จเจาฟามงกุฎ เปน พ ร ะ ร า ช โอ ร ส ใ น พ ร ะ บ า ท ส ม เด็ จ พ ร ะ พุ ท ธ เ ลิ ศ ห ล า น ภ า ลั ย กั บ ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ศ รี สุ ริ เย น ท ร า บรมราชินี เสด็จพระบรมราชสมภพ เมอ่ื วันพฤหัสบดีที่ 18 ตุลาคม พ.ศ. 2347 เสด็จข้ึนครอง ราชสมบตั ิ เมือ่ วนั พุธที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2394 เสด็จสวรรคต เมอ่ื วันพฤหัสบดที ่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411 พระราชกรณยี กิจ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ไทยตองเผชิญกับการคุกคาม โดยการแผขยายอํานาจและอิทธิพลของจักรวรรดินิยมตะวันตกรอบดาน โดยเฉพาะอังกฤษกับ ฝร่ังเศส ดังนั้น เพื่อความอยูรอดของประเทศไทยในฐานะประเทศเอกราชประเทศเล็กซึ่งดอยกวา อังกฤษและฝรงั่ เศส จึงตองดําเนินนโยบายการเจรจาผอ นปรนทางการทูต การทําสนธสิ ัญญาไมตรี และพาณชิ ยก ับประเทศตา ง ๆ พระราชกรณียกิจที่สําคัญย่ิงของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว คือ การรักษาเอกราชของชาติ เพราะในรัชสมัยของพระองคตรงกับสมัยลัทธิจักรวรรดินิยมท่ี ชาติมหาอาํ นาจตะวนั ตกโดยเฉพาะองั กฤษและฝรั่งเศสกําลังแขงขันแสวงหาอาณานิคม พระองค ทรงตระหนักวาถึงเวลาท่ีสยามตองยอมเปดสัมพันธภาพกับประเทศตะวันตก โดยทําสนธิสัญญา

58

ในลักษณะใหม เมื่อสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแหงอังกฤษทรงแตงตั้งเซอรจอหน เบาวริง เปนอัครราชทูตผูมีอํานาจเต็มเชิญพระราชสาสนมาเจรจาทําสนธิสัญญาทางไมตรีกับสยาม ใน พ.ศ. 2398 พระองคท รงตอ นรับอยา งสมเกียรติ และโปรดเกลา ฯ ให เซอรจอหน เบาวร ิง เขาเฝา เพ่ือเจรจากันเปนการภายในแบบมิตรภาพกอน ซึ่งเปนท่ีประทับใจของอัครราชทูตอังกฤษมาก การเจรจาเปนทางการใชเวลาไมนานก็ประสบความสําเร็จ อังกฤษและสยามไดลงนามใน สนธิสัญญาไมตรีและพาณิชยตอกันในวันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2398 เปนท่ีรูจักกันในนามวา สนธิสญั ญาเบาวรงิ

ทีม่ า : //www.napoleon.org/wp-content/thumbnails/uploads/2002/03/454871_1-tt-width-500-height- 247-crop-1-bgcolor-ffffff-lazyload-0.jpg

พระองคทรงวางรากฐานในการยอมรับความเจริญกาวหนาแบบอารยประเทศ มาใชใ นสยาม เชน การรับชาวตางประเทศเขามารับราชการดวยการใหเปนลาม เปนผูแปลตํารา เปน ครูหัดทหารบกและโปลศิ ซง่ึ โปรดใหจัดตัง้ ข้นึ ตามแบบยุโรป นอกจากกิจการดงั กลาวแลว ยังมี งานสมยั ใหมเ กดิ ขน้ึ อกี มาก เชน การสํารวจทําแผนทชี่ ายแดนพระอาณาเขต การตั้งโรงพมิ พอักษร ในพระบรมมหาราชวัง เพื่อพิมพหนังสือราชกิจจานุเบกษา เผยแพรกฎหมาย คําสั่ง ขาวราชการ ตา ง ๆ สรา งโรงกระสาปนส ทิ ธิการ (ปจ จบุ ันเปน กรมธนารกั ษ) เพ่อื ใชทาํ เงนิ เหรียญแทนเงนิ พดดวง ใชอฐั ทองแดงและดีบุกแทนเบยี้ หอย จัดตัง้ ศุลกสถาน สถานทเ่ี กบ็ ภาษีอากรมีถนนสําหรับใชรถมา เกดิ ตกึ แถวและอาคารแบบฝรัง่ โรงสไี ฟ โรงเลื่อยจักร ฯลฯ

นอกจากนี้ทรงทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองยิ่งข้ึน ทรงกอต้ังคณะ ธรรมยตุ ิกนิกาย ทรงบูรณะและปฏสิ ังขรณพ ระอารามที่สรางคางในรัชกาลกอนใหลุลวงเรียบรอย ทีส่ ําคญั ยงิ่ คอื ไดท รงปฏิสงั ขรณพระปฐมเจดียเปน งานใหญ

ดา นการศกึ ษา พระองคท รงตระหนักถงึ ความสําคัญของการศกึ ษาวา เปนรากฐาน สาํ คญั ในการพัฒนาบานเมอื งใหท นั สมัยแบบตะวนั ตก จึงทรงริเร่ิมสนบั สนนุ การศกึ ษาภาษาองั กฤษ และวทิ ยาการสมัยใหมข องโลกตะวนั ตก โดยเฉพาะดานดาราศาสตร ทรงมีพระอัจฉริยภาพเปนที่

59

ประจักษเลื่องลือในวงการดาราศาสตรทั่วโลก ดวยทรงสามารถคํานวณวันเวลาและสถานท่ีเกิด สุริยปราคาไดอยา งถูกตอ งแมน ยาํ จนไดร บั การยกยองวาเปน “พระบิดาแหง วทิ ยาศาสตรไ ทย”

1.5 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูหวั (รัชกาลท่ี 5)

พระราชประวัติ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยหู ัว พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟาจุฬาลงกรณ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยหู วั กบั สมเดจ็ พระเทพศิรินทรา บรมราชินี เสด็จพระบรมราชสมภพ เมื่อวันอังคารที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2396 เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ เม่อื วันพฤหสั บดีท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411 เสด็จสวรรคต เม่ือวนั อาทติ ยท่ี 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 พระราชกรณียกิจ พระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมีมากมาย เปนอเนกประการ แตท่ีอยูในความทรงจําของอาณาประชาราษฎร ไดแก พระราชกรณียกิจที่ ทรงเลิกทาส โดยใชวิธีผอนปรนเปนระยะ พอมีเวลาใหผูเปนนายและตัวทาสเองไดปรับตัว ปรับใจ ทรงพระราชดาํ รเิ รม่ิ จัดการศึกษาในทุกระดับ ทรงตั้งโรงเรียนหลวงขน้ึ เพอื่ ใหก ารศกึ ษาแกค นทกุ ชนั้ ตั้งแตเ จานายในราชตระกลู ไปจนถงึ ราษฎรสามัญ ในตอนกลางและตอนปลายรชั กาลของพระองค การศึกษาเจรญิ กา วหนา มากขึ้น มีโรงเรียนวิชาชีพช้ันสูงหลายแหงเกิดข้ึน เชน โรงเรียนนายรอย โรงเรียนนายเรือ โรงเรียนกฎหมาย โรงเรียนแพทยาลัย และโรงเรยี นยนั ตรศึกษา เปนตน

60

พระราชกรณยี กจิ สาํ คัญอกี ประการหนึ่ง คือ การปฏริ ูประบบการเงนิ การคลังของ ประเทศและการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดิน ดา นการเงนิ การคลัง ทรงต้ังหอรัษฎากรพิพัฒน เม่ือ พ.ศ. 2416 เพื่อจัดระบบรายรับของประเทศใหเต็มเม็ดเต็มหนวยข้ึนกวาแตกอน ทดแทน วิธีการทีใ่ ชเจาภาษนี ายอากรเปน เครอื่ งมือ ทรงพระราชดาํ ริแกไขระบบบรหิ ารราชการแผน ดนิ ครง้ั ใหญ เม่ือ พ.ศ. 2435 โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดีแบบเดิม แลวทรงแบงราชการเปนกระทรวงจํานวน 12 กระทรวง ทรงแบงหนาท่ีใหชัดเจน และเหมาะกับความเปนไปของบานเมืองในรัชสมัยของ พระองค

นอกจากนี้ยังมีพระราชกรณียกิจดานการสาธารณูปโภค และสาธารณสุข โปรดเกลา ฯ ใหทดลองจัดการสขุ าภิบาลหวั เมืองข้นึ เปนแหงแรกท่ีตําบลทาฉลอม เมืองสมุทรสาคร เม่อื พ.ศ. 2448 โปรดเกลาฯ ใหสรางทางรถไฟหลวง สายแรกระหวางกรุงเทพฯ - นครราชสีมา และริเริ่ม กจิ การดา นไฟฟา ประปา และโทรเลข สวนดานการ สาธารณสุข โปรดเกลาฯ ใหกอต้ังโรงพยาบาลขึ้นเปน แหงแรก เม่ือ พ.ศ. 2431 พระราชทานนามวา “โรงศริ ิราชพยาบาล” ปจจบุ ัน คือ “โรงพยาบาลศิริราช”

ภาพ : โรงพยาบาลศริ ริ าช

สว นพระราชกรณยี กจิ ที่สาํ คญั ที่สดุ คือ การที่ทรงรักษาอิสรภาพของชาตไิ วไ ดรอด ปลอดภัย ในขณะท่ีประเทศเพ่ือนบานโดยรอบทุกทิศตองตกเปนอาณานิคมของชาติตะวันตก แตชาติไทยสามารถดาํ รงอธปิ ไตยอยไู ดอยา งนา อศั จรรย

โดยสรปุ พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ทรงดาํ เนนิ การปฏิรูปประเทศ ในลักษณะ “พลิกแผน ดนิ ” ซึง่ สงผลเปนคุณประโยชนอ ยา งใหญหลวงตออาณาประชาราษฎร และ กอ ใหเ กดิ ความเจรญิ รุงเรอื งเปน อเนกอนันตแ กบานเมอื งทา มกลางกระแสการคุกคามของจกั รวรรดิ นยิ มตะวันตกในขณะนนั้ พระราชกรณียกิจตาง ๆ ลวนเปนการวางรากฐานและเปนตนแบบของ ความเจรญิ ทั้งดานการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของประเทศไทยสืบตอมาจนถึง ปจ จุบนั

61

1.6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจา อยูหวั (รัชกาลท่ี 6)

พระราชประวัติ

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟามหาวชิราวุธ

เป นพระ ราชโอรสในพระบาทสมเด็ จพระ จุ ลจ อมเกล าเจ า อยู หั วกั บสม เด็ จพร ะศรี พั ชริ นทร า บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เสดจ็ พระบรมราชสมภพ เมื่อวันเสารท่ี 1 มกราคม

พ.ศ. 2423 เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ เมื่อวันอาทิตยท่ี 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 เสด็จสวรรคต

เมือ่ วันพฤหสั บดที ี่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468

พระราชกรณียกิจ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา

เจาอยูหัว มีพระราชกรณียกิจอันเปนคุณูปการ

ตอประชาชนชาวไทยและประเทศมากมาย ดวย

พ ร ะ ปรี ช า ส า มา ร ถ ดุ จ นั กป ร า ช ญ ข อ งพ ร ะ อง ค โดยทรงวางแผนการพัฒนาดานตาง ๆ เรมิ่ จากการ

ท่พี ระองคมพี ระราชดํารใิ นการทีจ่ ะนําพาประเทศ

ไปสคู วามเจรญิ ใหทดั เทยี มกับนานาอารยประเทศ ซ่ึงทรงเนนการใหการศึกษาแกพสกนิกรเปน ภาพ : จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย

62

ประการสําคัญ ทรงปรับปรุงโรงเรียนมหาดเล็กซึ่งต้ังในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

เจาอยูหัว เปน “โรงเรียนขาราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว”

เมอื่ พ.ศ. 2453 และโปรดสรางอาคารเรียนท่ีอําเภอปทุมวัน เมื่อ พ.ศ. 2458 ตอมาทรงสถาปนา

ข้ึนเปน จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เม่ือ พ.ศ. 2459 โปรดใหตราพระราชบัญญัติโรงเรียนราษฎร

ใน พ.ศ. 2461 พรอ มทัง้ ทรงขยายงานดานประถมศึกษาใหก วา งขวางขึน้

พระราชกรณียกิจการพัฒนาประเทศที่สําคัญ คือ ทรงเปลี่ยนธงชาติจาก

ธงชางเผือกเปน “ธงไตรรงค” เชนปจจุบัน นอกจากนี้ยังมีพระราชกรณียกิจในการสรางความเจริญ

กา วหนา ใหกบั ประเทศอีกดา นหน่ึง คือ พระราชกรณียกิจเพ่ือการพัฒนาเศรษฐกิจ ทรงจัดต้ังคลัง

ออมสิน (ปจจุบนั คอื ธนาคารออมสิน) ทรงกอตง้ั บรษิ ทั ปนู ซีเมนตไทย

น อ ก จ า ก น้ี ยั ง มี พ ร ะ ร า ช ก ร ณี ย กิ จ ด า น กิ จ ก า ร ก อ ง เ สื อ ปา แ ล ะ ก อ ง ลู ก เ สื อ

พระองคทรงจัดตั้งกองเสือปา เม่ือวันท่ี

1 พฤษภาคม พ.ศ. 2454 มีพระราชประสงค

ที่จะฝกหัดอบรมขาราชการพลเรือนใหไดรับ

การฝกอบรมอยางทหาร เปนพลเมืองที่มี

ระเบียบวินัยและมีความสามัคคีในชาติ สวน

กองลูกเสือโปรดเกลาฯ ใหจัดตั้งเปนกิจการ

ของเยาวชนตั้งขึ้นคูกับกองเสือปา เม่ือวันท่ี

1 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 และไดรับการยกยองวา

เปนพระบดิ าแหง ลูกเสอื ไทย ภาพ : กองลูกเสือหลวง

แมพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว จะทรงพระปรีชาสามารถทางดาน การปกครอง ทรงมีความเปนประชาธปิ ไตยแตช าวไทยและชาวตางประเทศก็รจู ักพระองคและยกยอง พระองคทางดานอักษรศาสตรม ากกวามพี ระราชนพิ นธม ากมายท้งั ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เชน พระขรรคเพชร ศรอี ยุธยา นายแกวนายขวัญ เปนตน

ในรัชสมัยของพระองคนับเปนยุครุงเรืองของกิจการพิมพและหนังสือพิมพ ทรงไดร บั การถวายพระราชสมัญญาวา “สมเดจ็ พระมหาธรี ราชเจา” หมายถึง พระมหากษัตรยิ ผ เู ปน ปราชญท่ยี ง่ิ ใหญ มใิ ชจะทรงเปนปราชญดา นอกั ษรศาสตร ผรู จนาคาํ ประพนั ธหลากหลายประเภท จํานวนมากเทานน้ั หากแตท รงเปนพระเจา แผน ดินผมู ีความสุขุมคัมภีรภาพ ทรงมพี ระราชวสิ ยั ทศั น ท่ีกวางไกล จึงทรงวางแผนบริหารประเทศในลักษณะ “การต้ังรับและปองกัน” ปญหาที่อาจจะ เกิดข้ึนในอนาคต เชน การปองกันตนเองของพลเรือน การวางระบบใหการศึกษาแกราษฎร ท้งั ประเทศ

63

1.7 พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยูห ัว (รชั กาลที่ 7)

พระราชประวัติ

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยูหัว พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟาประชาธิปก

ศักดิเดชน เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวกับสมเด็จพระศรีพัชริน

ทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เสด็จพระบรมราชสมภพ เม่ือวันพุธที่

8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2436 เสดจ็ ข้ึนครองราชสมบัติ เมื่อวนั พฤหสั บดีท่ี 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468

ทรงสละราชสมบัติ เมื่อวันท่ี 2 มีนาคม พ.ศ. 2477 เสด็จสวรรคต เมื่อวันศุกรท่ี 30 พฤษภาคม

พ.ศ. 2484

พระราชกรณียกจิ

พระองคทรงริเริ่มสิ่งใหมใหปรากฏในแผนดินหลายประการ ทั้งการเมือง

การปกครอง เศรษฐกิจ และสงั คม โดยเฉพาะการวางรากฐานระบบขาราชการพลเรือนไทยในยุค

ปจ จบุ นั อันมาจากแนวพระราชดําริ 4 ประการ คือ

1. ใหขาราชการพลเรือนอยูในระเบียบเดียวกัน

1. ใหเลือกสรรผูมีความรูความสามารถเขารับ

ราชการ 3) ใหข า ราชการพลเรือนยึดถือการเขารับ

ราชการเปนอาชีพ และ 4) ใหขาราชการพลเรือน

มีวินยั ซึ่งจากแนวพระราชดาํ ริน้ี ทรงรางกฎหมาย

วา ดว ยระเบียบขาราชการพลเรือนข้ึนเปนคร้ังแรก

นอกจากนี้ยงั มีพระราชกรณยี กจิ ตาง ๆ ดังตอไปน้ี ภาพ : อนสุ าวรยี ป ระชาธิปไตย

64

ดานการปกครอง พระองคมีพระราชปรารภจะพระราชทานรัฐธรรมนูญ ใหแด คนไทยแตถูกทักทวงจากพระบรมวงศชั้นผูใหญ จึงไดระงับไปกอน ตอมาเกิดเหตุการณปฏิวัติ โดยคณะราษฎรในวันท่ี 24 มถิ ุนายน พ.ศ. 2475 พระองคจ ึงยนิ ยอมสละพระราชอาํ นาจ และเปน พระมหากษัตรยิ ภ ายใตร ฐั ธรรมนูญ นําไปสูการต้ังรัฐสภาและรัฐบาล เพ่ือบริหารราชการแผนดิน ตอมามีการรางรัฐธรรมนูญฉบับใหม และพระราชทานรัฐธรรมนูญสําหรับการปกครองแผนดิน เม่ือวนั ที่ 10 ธนั วาคม พ.ศ. 2475

ดานการศึกษาและการศาสนา ทรงปฏริ ปู มหาวิทยาลยั โดยทรงสรางกลไกการปฏิรูป มีการแตงต้ังคณะกรรมการปฏิรูปจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย นับเปนคร้ังแรกที่ผูหญิงและผูชาย ไดรับความเสมอภาคทางการศึกษา มีโอกาสเขารับการศึกษาระดับปริญญาตรี คณะแพทยศาสตร ดานศาสนา ทรงจัดพิมพพระไตรปฎกฉบับพิมพอักษรไทยสมบูรณ ขนานนามวา “พระไตรปฎก สยามรฐั ”

1.8 พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหดิ ล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รชั กาลที่ 8)

65

พระราชประวัติ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร พระนามเดิมวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดล เปนพระราชโอรสในสมเด็จ พระมหติ ลาธเิ บศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก กับสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เสด็จพระบรมราชสมภพ เมื่อวนั อาทิตยที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2468 เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ เม่ือวนั เสารที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2477 เสด็จสวรรคต เม่ือวนั อาทิตยที่ 9 มิถนุ ายน พ.ศ. 2489 พระราชกรณียกิจ พ ร ะ ร า ช ก ร ณี ย กิจ ใน กา ร บริ หา ร จั ด ก า ร ข อง พ ร ะ บา ทส มเ ด็ จ พ ร ะ ปร เ ม น ท ร มหาอานันทมหดิ ล ดานการปกครอง ไดพ ระราชทานรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489 ซ่ึงเปนรัฐธรรมนญู ฉบับถาวรฉบับที่ 2 ประกาศใชหลังจากรัฐธรรมนูญฉบับถาวร ฉบับที่ 1 พทุ ธศักราช 2475 ทปี่ ระกาศใชมาเปนเวลา 14 ป การแกไ ขความบาดหมางระหวางชาวไทย - จนี โดยพระองคไ ดเ สดจ็ ประพาสสาํ เพง็ อยางเปน ทางการ โดยมีพระราชประสงคสําคญั ทีจ่ ะเชื่อมสัมพันธไมตรีระหวางชาวไทยกับชาวจีน นอกจากน้ี พระองคไดทรงประกอบพระราชกรณียกิจท่ีมีความสําคัญและเปนคุณประโยชนแก

ประเทศชาติอยา งไพศาล ในฐานะพระประมุขสูงสุดของ ประเทศไทย ซง่ึ เปนประเทศเอกราช โดยการเสด็จพระราช ดําเนินตรวจพลสวนสนามกองทหารสหประชาชาติ พรอ มดวยลอรด หลุยส เมานตแบตเตน ผูบัญชาการ ทหารฝายสัมพันธมิตรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต การเสด็จพระราชดําเนินในคร้ังนี้เปนการประกาศ ยื น ยั น แ น ชั ด ถึ ง ส ถ า น ภ า พ ค ว า ม เ ป น เ อ ก ร า ช ข อ ง ภาพ : ตรวจพลสวนสนามกองทหารสหประชาชาติ ประเทศไทย สรางขวัญและกําลังใจใหแกประชาชน ชาวไทยอยางดยี ่ิง

66

1.9 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9)

พระราชประวตั ิ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) พระนามเดิมวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดช เปนพระราชโอรสในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร

อดุลยเดชวกิ รมพระบรมราชชนก กบั สมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี เสดจ็ พระบรมราชสมภพ

เมื่อวันจันทรท ่ี 5 ธนั วาคม พ.ศ. 2470 เสด็จขึน้ ครองราชสมบัติ เม่ือวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 และ ในวนั ที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 โปรดเกลาใหต้ังการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามแบบอยาง โบราณราชประเพณี มีพระปฐมบรมราชโองการแกประชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผนดิน

โดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม” เสด็จสวรรคต เม่ือวันพฤหัสบดีท่ี 13 ตุลาคม

พ.ศ. 2559 พระราชกรณียกจิ พระราชกรณยี กจิ ของพระองคใ นระยะเรม่ิ แรก ทรงเนน การแกไ ขปญ หาเฉพาะหนา

นําไปสูการพัฒนา เนนการเกษตรเปนหลัก เพราะราษฎรสวนใหญของประเทศประกอบอาชีพ

กสกิ รรม ทรงตระหนักวา เกษตรกรสวนใหญการศึกษานอ ย ขาดหลักวิชาสมยั ใหมตองเผชิญปญหา ดา นทรัพยากรธรรมชาตนิ า้ํ ดนิ ปาไม แตกตา งกนั ไปในแตละภูมิภาค พระองคมีพระราชประสงค

ใหเ กษตรกรเรยี นรเู ร่อื งการอาชีพ มีการพัฒนาที่เหมาะสมสอดคลองกับสภาพแวดลอม ดังท่ีทรง

พระกรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหจัดต้ังศูนยศกึ ษาการพัฒนาอันเนอื่ งมาจากพระราชดาํ รขิ นึ้ ในภมู ภิ าคตา ง ๆ

ไดแก

67

1. ศนู ยศึกษาการพฒั นาหวยฮองไคร จงั หวัดเชยี งใหม 2. ศนู ยศ ึกษาการพฒั นาภพู าน จงั หวัดสกลนคร 3. ศูนยศ กึ ษาการพัฒนาหว ยทราย จงั หวดั เพชรบุรี 4. ศนู ยศ ึกษาการพฒั นาเขาหนิ ซอน จังหวัดฉะเชิงเทรา 5. ศนู ยศึกษาการพฒั นาอาวคงุ กระเบน จังหวัดจนั ทบุรี 6. ศูนยศกึ ษาการพัฒนาพิกุลทอง จังหวัดนราธวิ าส พระราชกรณียกิจดานการพัฒนาท่ีสําคัญ คือ การบริหารจัดการทรัพยากร ธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ มเปนส่ิงทท่ี รงสนพระราชหฤทัยอยางย่ิง ทรงตระหนักวาปญหาเกษตรกร มาจากทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอมท่ีเส่ือมโทรม ถูกทาํ ลายจาํ นวนมาก ทรงคดิ คน ดัดแปลง ปรับปรุง และแกไขดวยการพัฒนาที่ดําเนินการไดงาย ไมยุงยากซับซอน สอดคลองกับสภาพ ความเปนจรงิ ของความเปนอยู และระบบนเิ วศในแตละภูมภิ าค พระราชกรณียกิจที่ทรงปฏิบัติมา ตลอดรชั สมัยเปนที่ยอมรับ ทรงสรางรปู แบบที่เปนตัวอยางของการพัฒนาแบบยั่งยืน ผสมผสาน ความตอ งการของราษฎรใหเ ขา กบั การประกอบอาชีพ โดยทรงนําพระราชดําริมาปฏิบัติจริง และ สามารถพัฒนาใหเปน ทฤษฎีใหม ซึ่งเปนระบบการจดั การที่ดนิ และแหลง นา้ํ เพื่อการเกษตรท่ีย่ังยืน ทาํ ใหเกษตรกรสามารถดาํ เนินชวี ติ ไดอ ยางมคี วามสขุ ตามหลักปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ เพือ่ การพฒั นาประเทศ โดยทรงเนนคนเปนศูนยกลางตลอดมา พระองคเปนตนแบบการบริหาร จัดการท่ีดีในทุกพระราชภารกิจ ในฐานะพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญ ทรงเก้ือหนุน การบริหารราชการทุกรัฐบาล แนวพระราชดําริจํานวนมากท่ีพระราชทานใหรัฐบาลนําไปปฏิบัติ ลวนมีจุดมุงหมายใหประชาชนชาวไทยมีความสุข ไดรับบริการจากรัฐอยางท่ัวถึง เขาถึงทรัพยากร ของชาติอยา งเทาเทียมกนั และใชท รัพยากรอยา งชาญฉลาด

พระราชกรณียกจิ ในชว งสมยั ตน ๆเปน ลกั ษณะ ของการพัฒนาสังคม เชน การรณรงคหาทุนเพ่ือ กอสรางอาคารพยาบาล การตอสูโรคเร้ือนของ มลู นธิ ริ าชประชาสมาสัย การจัดต้ังโรงเรยี นสงเคราะห เด็กยากจน

พระราชกรณียกจิ ดา นการพฒั นาทส่ี าํ คญั ยงิ่ คือ งานพัฒนาท่ีเกี่ยวของกับน้ํา ศาสตรท้ังปวง ที่เกี่ยวกับนํ้า ทั้งการพัฒนา การจัดหาแหลงนํ้า การเกบ็ กกั น้ํา การระบาย การควบคุม การทาํ นา้ํ เสยี ใหเ ปน น้ําดี ตลอดจนการแกไขปญหาน้ําทวม นอกจากนี้ ยังมีพระราชดํารเิ กีย่ วกับการแกไ ขปญ หานาํ้ เสยี เชน โครงการ “นา้ํ ดไี ลนํา้ เสีย” ในการแกไข

68

ปญหามลพิษทางนํ้า โดยทรงใชน้ําที่มีคุณภาพดีจากแมนํ้าเจาพระยาใหชวยผลักดันและเจือจางน้ํา เนา เสียใหอ อกจากแหลง น้าํ ของชมุ ชนภายในเมืองตามคลองตาง ๆ

แนวพระราชดาํ รดิ านการเกษตรทสี่ ําคญั คอื “ทฤษฎใี หม” เปนการใชประโยชน จากพ้นื ทีท่ ม่ี ีอยจู าํ กัดใหเ กิดประโยชนสงู สดุ

พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาภาวะเศรษฐกิจตกต่ํา พระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระราชทานหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ทรงชี้แนะ

แนวทางการดําเนินชีวติ ใหแ กร าษฎร เปนผลใหเกิดการพัฒนา สังคมและทรัพยากรบุคคลอยางมั่นคง ย่งั ยืน และสงบสุข

โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริในรัชสมัยของ พระองคมที ้ังสน้ิ มากกวา 4,000 โครงการอยใู นความรับผิดชอบ ของสํานกั งานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงานโครงการ อันเน่อื งมาจากพระราชดาํ ริ (สาํ นกั งาน กปร.)

น อ ก จ า ก น้ี พ ร ะ อ ง ค ยั ง ท ร ง มี พ ร ะ ป รี ช า ส า ม า ร ถ ในศาสตรส าขาตาง ๆ ซ่ึงสงผลตอการพัฒนาท้ังส้ิน ทั้งในดาน การประดิษฐ ไดแก การประดิษฐ “กังหันชัยพัฒนา” ซึ่งเปน เครอื่ งกลเตมิ อากาศแบบทนุ ลอย งานทางดานวรรณศิลป พระองคท รงเชย่ี วชาญในภาษาหลายภาษาทรงพระราชนิพนธ บทความ แปลหนังสือ เชน นายอินทรผูปดทองหลังพระ ติโต พระมหาชนก และพระมหาชนก ฉบบั การต ูน เปนตน งานทางดา นดนตรี พระองคท รงพระปรชี าสามารถเปนอยางมาก และรอบรูในเรื่อง การดนตรีเปนอยางดี พระองคท รงดนตรีไดหลายชนิด เชน แซ็กโซโฟนคลาริเน็ต ทรัมเปต กีตาร และเปย โน พระองคย ังไดป ระพันธเพลงที่มีความหมายและไพเราะหลายเพลงดวยกัน เชน เพลง พระราชนพิ นธแ สงเทียน เปนเพลงแรก นอกจากนยี้ งั มเี พลงสายฝน ยามเยน็ ใกลรุง ลมหนาว ย้ิมสู สายลม ค่าํ แลว ไกลกงั วล ความฝน อนั สูงสุด เราสู และเพลงพรปใ หม เปนตน

69

ตลอดรัชสมัยพระองคไดทรงทุมเทกําลัง พระวรกาย และกาํ ลังพระสติปญญา เพ่ือพสกนิกร ของพระองค ดังที่ปรากฏในโครงการอนั เนอ่ื งมาจาก พระราชดําริตาง ๆ ซึ่งเปนพระราชกรณียกิจดาน การพัฒนาเพ่ือบําบัดทุกขบํารุงสุขของประชาชน เพ่ือใหประชาชนของพระองคมีความเกษมสุข โดยเทาเทียมกัน

กลาวไดวา นับแตเม่ือพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จเถลิง ถวัลยราชสมบัติ พระองคทรงบําเพ็ญพระราช กรณียกิจนานัปการ เพื่อประโยชนสุขของปวงอาณา ประชาราษฎรและความเจริญกาวหนาของชาติ บานเมอื งเปนอเนกประการยังผลใหราษฎร อยูเย็น เปน สขุ ภายใตพ ระบรมโพธสิ มภารตลอดมา พระองค จึงทรงเปน ม่ิงขวญั ศนู ยร วมจิตใจ และพลงั สามัคคีของคนไทยทง้ั ชาติตลอดกาลนิรันดร

70

1.10 สมเดจ็ พระเจาอยหู วั มหาวชริ าลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู (รัชกาลท่ี 10)

พระราชประวตั ิ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร พระนามเดิมวา สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟาวชิราลงกรณ เปนพระราชโอรสพระองคเดียวในพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) กับสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสดจ็ พระราชสมภพ เม่อื วันจนั ทรที่ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2495 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มีพระบรมราชโองการโปรดเกลา โปรดกระหมอมใหป ระกาศสถาปนาสมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟาวชิราลงกรณ ข้ึนเปน สมเด็จ พระบรมโอรสาธริ าช เจาฟา มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร เมื่อวันท่ี 28 ธันวาคม พ.ศ. 2515 ภายหลงั จากพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รัชกาลท่ี 9) เสด็จสวรรคต เมอ่ื วนั ท่ี 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 สภานิติบัญญัตแิ หง ชาตริ ับทราบมติคณะรัฐมนตรี กราบบังคมทูล เชญิ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจา ฟา มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จข้ึนครองสิริราช สมบัตสิ บื ราชสันตตวิ งศเ ปนพระมหากษตั รยิ  รชั กาลที่ 10 เมื่อวนั ท่ี 29 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2559 ตอมาในวันท่ี 1 ธันวาคม พ.ศ. 2559 พลเอกเปรม ติณสูลานนท ผูสําเร็จราชการ แทนพระองค นายพรเพชร ลขิ ิตชลชยั ประธานสภานติ ิบัญญตั แิ หงชาติ พลเอกประยุทธ จันทรโอชา นายกรัฐมนตรี นายวรี ะพล ตัง้ สวุ รรณ ประธานศาลฎกี า เขาเฝาทูลละอองพระบาท กราบบังคมทูลเชิญข้ึน ครองราชยเ ปน พระมหากษตั ริย รชั กาลที่ 10 แหงพระบรมราชจกั รีวงศ โดยสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช

71

เจาฟามหาวิชราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงตอบรับข้ึนทรงราชย เฉลิมพระปรมาภิไธยวา “สมเด็จพระเจา อยหู ัวมหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกูร”

พระราชกรณียกิจ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงปฎิบัติพระราช กรณียกิจ เพ่อื แบงเบาพระราชภาระในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลท่ี 9) และสมเดจ็ พระนางเจาสิริกิต์ิพระบรมราชินีนาถ มาตั้งแตครั้งยังทรงพระเยาวเร่ิมตั้งแตการตาม เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ ไปยงั ภูมิภาคตา ง ๆ เพื่อทอดพระเนตรความเปนอยูและ ความทุกขยากเดือดรอนของราษฎร ทรงเรียนรูแนวทางการพระราชทาน ความชว ยเหลือราษฎรซ่งึ ประสบปญหา แตกตางกันในแตละพ้ืนที่โดยเฉพาะ การพัฒนาอาชีพ การพัฒนาแหลงนํ้า และการพัฒนาชีวิตความเปนอยูของ ราษฎรผยู ากไรในถ่ินทรุ กันดาร ทําใหทรงเขา พระราชหฤทัยถึงความทกุ ขย ากของราษฎรทกุ หมเู หลา นอกจากนี้ พระองคทรงเอาพระราชหฤทัยใสเก่ียวกับการสงเสริมการศึกษาของ เยาวชนไทยโดยทรงรบั โรงเรียนหลายแหง ไวใ นพระราชูปถัมภ เน่อื งจากทรงตระหนักวาการศึกษา จะสามารถพฒั นาเยาวชนซ่ึงเปนกําลังหลักในการพัฒนาประเทศชาติในอนาคต จึงพระราชทาน พระราชดําริดานการสงเสริมการศึกษา ไดแก “โครงการทุนการศึกษาสมเด็จพระเจาอยูหัว มหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกูร” เพ่ือสนบั สนนุ การสงเสริมการศกึ ษาแกเดก็ และเยาวชน ในยามท่ีราษฎรประสบความเดือดรอนเนื่องจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ เชน เม่ือครั้งเกิดมหาอุทกภัยในป พ.ศ. 2554 พระองคไดเสด็จพระราชดําเนินไปทรงเย่ียมพสกนิกร ยังพ้ืนทต่ี า ง ๆ เพอื่ สรางขวญั กาํ ลังใจ และยังไดพ ระราชทานความชวยเหลือแกร าษฎรผูประสบภัย สรา งความปล้มื ปต ิแกผไู ดรับพระมหากรุณาธคิ ุณเปน อยางย่ิง เปนตน พระราชภาระสําคัญประการหนงึ่ ท่ีทรงปฏิบัติตอเนื่อง คือ การเสด็จแทนพระองค พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) ไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ ท้ังในประเทศและตา งประเทศ โดยการเสดจ็ พระราชดาํ เนนิ แทนพระองคไปทรงเยอื นมติ รประเทศ ท่ัวทกุ ทวปี นอกจากจะเปน การเจรญิ สัมพนั ธไมตรีระหวา งประเทศไทยและประเทศตา ง ๆ ใหแ นน แฟน ยิ่งข้ึนแลว ยงั ไดท อดพระเนตรกจิ การอันเปน ประโยชนตา ง ๆ อนั จะนํามาใชในการพัฒนาประเทศ โดยเฉพาะดา นการทหาร

72

สาํ หรับการเสด็จพระราชดําเนินแทนพระองคใ นประเทศนั้น ไดเ สด็จพระราชดาํ เนนิ ไปในการพระราชพธิ สี ําคญั หลายโอกาส อาทิ การเปลย่ี นเครือ่ งทรง “พระพุทธมหามณีรัตนปฏมิ ากร” หรือ “พระแกวมรกต” ตามฤดูกาล การบําเพ็ญพระราชกุศล เน่ืองในวันสําคัญทางศาสนา การตรึงหมุดธงชัยเฉลิมพล และพระราชทานธงชัยเฉลิมพล การพระราชทานปริญญาบัตร ในสถาบันการศึกษาตาง ๆ การพระราชทานพระราชวโรกาสใหเอกอัครราชทูตประเทศตาง ๆ เฝาทูลละอองพระบาทถวายราชสาสน และอักษรสาสน ตราตง้ั ท้ังยงั พระราชทานพระราชวโรกาส ใหน ายทหารและนายตาํ รวจช้ันนายพล เฝาทลู ละอองพระบาท ถวายสตั ยปฏิญาณในโอกาสเขารับ ตําแหนง

การทุมเทพระวรกายปฏิบัติพระราชกรณียกิจนอยใหญ โดยมิทรงวางเวนของ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร สะทอนถึงพระราชหฤทัยมุงมั่น ในการขจัดทุกขบํารุงสขุ แกพ สกนกิ ร เพ่ือสืบสานพระราชปณธิ านของพระบาทสมเด็จพระปรมินทร มหาภมู พิ ลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) และสมเด็จพระนางเจาสิรกิ ิต์พิ ระบรมราชนิ ีนาถ ซง่ึ ยงั ประโยชนส ขุ แกราษฎรทกุ หมูเ หลาสบื มา

นอกจากน้ี สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชริ าลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ยังทรง หวงใยและทรงคํานึงถึงความอยูดีมีสุขของประชาชนเปนสําคัญ และพระองคมีพระราชปณิธาน แนว แนทจี่ ะทําใหป ระเทศชาติม่นั คงและประชาชนมชี วี ติ ความเปน อยทู ดี่ ขี ้นึ ดว ยมพี ระราชประสงค ทีจ่ ะสบื สาน รักษา และตอ ยอดโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริและแนวพระราชดําริตาง ๆ ในการบําบัดทุกขและบํารุงสุขใหประชาชนและพัฒนาประเทศใหเจริญกาวหนาทรงพระกรุณา โปรดเกลา ฯ ใหหนว ยราชการในพระองค รว มกบั หนวยราชการตาง ๆ และประชาชน ทุกหมูเหลาที่มี จิตอาสา บําเพ็ญสาธารณประโยชนในพ้ืนที่ตาง ๆ เพื่อบรรเทาความเดือดรอน และแกไขปญหา ใหแกป ระชาชน ไมว าจะเปนปญหาน้าํ ทว มในเขตชุมชน ปญหาการจราจร และอ่ืน ๆ เพื่อสืบสาน พระราชปณิธานพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) ท่ีทรงหวงใย ปญหาน้ําทวมและปญหาการจราจร ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานครและจังหวัดตาง ๆ ซึ่งพระองค ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดโครงการจิตอาสา “เราทําความดี ดวยหัวใจ” ระหวางวันท่ี 28 กรกฎาคม - 3 สงิ หาคม พ.ศ. 2560 ในพื้นท่ีกรุงเทพมหานครกอน เพ่ือเปนแบบอยางในการพัฒนา สภาพแวดลอ ม และความเปน อยูในชุมชนใหมีสภาพทด่ี ีขึ้น

โครงการจติ อาสา “เราทาํ ความดี ดว ยหวั ใจ” โครงการในพระราชดําริ สมเด็จพระเจาอยูหัว ไดปลุกจิตสํานึกในการทําความดี ปลูกฝงใหคนทุกเพศทุกวัย ไดต่ืนตัวในการบําเพ็ญตน ใหเปน ประโยชนแกส ังคม ชมุ ชน และประเทศชาติ กิจกรรมทา ยเร่อื งท่ี 1 พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษตั รยิ ไทยสมัยรตั นโกสินทร (ใหผ เู รียนไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งที่ 1 ทีส่ มดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชุดวิชา)

73

เรือ่ งท่ี 2 คุณประโยชนข องบุคคลสําคญั กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท (บุญมา) กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ทรงรวมศึกสงครามขับไลอริราชศัตรูปกปอง

พระราชอาณาจักรตลอดพระชนมชีพของพระองค ซ่ึงพระองคไดเสด็จไปในการพระราชสงคราม ทั้งทางบกและทางเรือในรัชสมัยสมเด็จพระเจากรุงธนบุรี จํานวน 16 ครั้ง ในรัชสมัย พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช จาํ นวน 8 คร้ัง โดยเฉพาะอยา งยิง่ ในการทาํ สงคราม เกาทัพกบั พมา

นอกจากพระองคจะทรงอุทิศพระองคเสด็จไปในการศึกสงครามกอบกูเอกราชและ ปองกันพระราชอาณาจักรตลอดพระชนมชีพแลว ยังทรงเสริมสรางความม่ันคงใหแกบานเมือง เม่ือทรงเห็นวาบานเมืองสงบเรียบรอยเปนปกติสุข ไดทรงอุปถัมภบํารุงการพระศาสนา ศลิ ปะ วรรณกรรม และสถาปตยกรรม ทรงเปนประธานรวมกบั พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก สังคายนาพระไตรปฎก ทรงสรางวัดชนะสงคราม (วัดตองปุ) วัดเทวราชกุญชร (วัดสมอแครง) วดั ปทุมคงคา (วัดสําเพง็ ) วดั สุวรรณดาราราม เปนตน

ทาวสุรนารวี ีรสตรีเมอื งนครราชสมี า เหตุการณประวัติศาสตรอันเปนท่ีมาแหงวีรกรรมของทาวสุรนารี เกิดข้ึนเม่ือ พุทธศักราช 2369 หลังจากพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ไดเ พียง 2 ป พระราชพงศาวดารกรงุ รตั นโกสินทร รัชกาลท่ี 3 ฉบับเจาพระยาทิพากรวงศ บันทึก ความไวว า "เจา อนุเวยี งจันทนเ ปน กบฏ..ฝา ยอนุเวียงจนั ทนต้งั แตกลบั ไปถึงเมอื งแลวกต็ รกึ ตรอง ที่จะคดิ มาประทุษรายตอกรงุ เทพมหานครจึงใหมหาอุปราช ราชวงศ สุทธิสารกับทาวเพี้ยขุนนาง ผูใหญมาปรึกษาวาท่ีกรุงเดี๋ยวน้ีมีแตเจานายเด็ก ๆ ขุนนางผูใหญก็นอยตัวฝมือทัพศึก กอ็ อ นแอ ท้ังเจาพระยานครราชสมี ากไ็ มอ ยูหัวเมอื งรายทางกไ็ มม ีทก่ี ีดขวาง การเปน ทีห่ นักหนาแลว ไมควรเราจะเปนเมอื งข้ึนชาวองั กฤษกม็ ารบกวนอยูเราจะยกทัพไปตีเอากรงุ ก็เหน็ จะไดโดยงา ย..." เจาอนุวงศ หรือเรียกกันเปนสามัญวา เจาอนุตามท่ีกลาวถึงในพระราชพงศาวดารนี้ เปนบตุ รพระเจา บญุ สารเสด็จขึ้นครองนครเวียงจนั ทน ตอจากเจาอินทวงศเปนผูมีความสวามิภักด์ิตอ กรุงเทพฯ มาแตร ชั กาลพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลิศหลานภาลัยและรบั ทําราชการตา ง ๆ โดยแข็งขัน สืบมา จนเปนท่ีสนิทชิดชอบพระราชอัธยาศัยสวนมูลเหตุที่เจาอนุวงศคิดเปนกบฏ จะเขามาตี กรงุ เทพฯ กลาววาเน่อื งจากทูลขอครัวชาวเวียงจนั ทน ท่ีถูกกวาดตอนมาแตค ร้งั กรงุ ธนบุรีเพอ่ื จะนํา กลับไปบา นเมืองแตพ ระบาทสมเดจ็ พระนั่งเกลาเจาอยหู วั ไมพระราชทานใหตามประสงคดวยทรง

74

พระราชดําริวา ครัวชาวเวียงจันทนเ หลา น้ีไดต้งั ภูมิลาํ เนาอยเู ปน หลกั แหลงมนั่ คงแลว ซ่ึงเปนเหตุให เจาอนุวงศมคี วามอปั ยศ จึงเปนกบฏจะยกทัพเขา มาตกี รุงเทพมหานคร

การเตรียมกําลังเขามาตีกรุงเทพฯ ครั้งน้ันเจาอนุวงศไดไปเกลี้ยกลอมบรรดา หัวเมอื งตาง ๆ ใหเขารวมดวยเจาเมืองใดขัดขืนก็ฆาเสีย มีเจาเมืองกาฬสินธุ เปนตน ราษฎรและ เจาเมืองอนื่ ๆ พากันกลวั อาํ นาจยอมเขาดวยหลายเมือง เม่ือเห็นวามีกําลังมากพอก็ใหยกกองทัพ ไปพรอมกันที่เมอื งนครราชสีมา

การท่ีกองทัพของเจาอนุวงศยกผานเมืองตาง ๆ ไปโดยสะดวกก็โดยใชอุบายลวง เจาเมืองกรมการรายทางวา มศี ภุ อกั ษรจากกรุงเทพฯ โปรดใหเกณฑกองทัพมาชวยรบกับอังกฤษ เจาเมืองกรมการเมอื งหลงกลและพากันเช่ือฟงจัดหาเสบียงอาหารใหและไมมีใครขัดขวางยอมให ผา นไปแตโดยดีทุกเมอื ง

เม่ือเจาอนุวงศยกกองทัพมาต้ังอยูที่เมืองนครราชสีมานั้นเปนเวลาท่ีเจาพระยา นครราชสีมาไมอยู ไปราชการท่เี มอื งขุขันธค งมแี ตก รมการผูนอ ยรักษาเมืองอยู เชน พระยาพรหม ยกรบัตร เปนตนเจาอนุวงศไดสั่งใหพระยาพรหมยกรบัตรเตรียมกวาดครอบครัวขึ้นไปเมือง เวียงจันทนใหเสร็จภายในเวลา 4 วัน พระยาพรหมยกรบัตรกลัวอํานาจก็จําตองยอมทําตามและ แกลงจดั หาหญิงรูปงามใหเ จา อนุวงศเพ่ือลวงใหตายใจ

ฝายพระยาปลัดซ่ึงไปราชการกับเจาเมอื งนครราชสีมาเมื่อทราบขาววาเจาอนุวงศ ลงมากวาดตอนครัวเมืองนครราชสีมาไปเปนจํานวนมาก จึงขออนุญาตเจาพระยานครราชสีมา กลบั มาชวยครอบครวั และชาวเมืองไดเขา เฝา เจา อนุวงศ โดยลวงเจาอนุวงศวา เจาเมืองนครราชสีมา หนีไปเสียแลวเจาอนุวงศหลงเช่ือ ก็มอบใหพระยาปลัด และพระยาพรหมยกรบัตรควบคุมครัว เมืองนครราชสีมา ออกเดินทางไปเมืองเวยี งจนั ทน

เหตุการณที่ครอบครัวชาวเมืองนครราชสีมา รวมกําลังกันตอสูครั้งนี้เอง ท่ีไดเกิด วรี สตรคี นสาํ คญั ขึน้ ในประวตั ศิ าสตรของชาตไิ ทยน่นั คอื ทานผูห ญงิ โม ภริยาพระยาปลดั ไดค วบคุม กําลังฝายผูหญิงหนุนชวยสูรบอยางองอาจกลาหาญ โดยคบคิดวางแผนกับผูนําฝายชาย และ กรมการเมอื งจัดหาหญิงสาวใหน ายทัพนายกอง ทีค่ วบคมุ ครอบครวั ไปจนถึงช้ันไพรจนพวกลาวกับ ครอบครัวชาวเมืองสนทิ เปนอันดี แลว ออกอุบายแจงวาครอบครวั ทีอ่ พยพไปไดร ับความยากลําบาก อดอยาก ขอมดี ขวาน ปน พอจะไดย งิ เนือ้ มากินเปนเสบยี งเลย้ี งครอบครัวไปตามทาง

เม่ือเดินทางถึงทุงสัมฤทธ์ิก็พรอมใจกันเขาสูทัพลาว ดวยอาวุธอันมีอยูนอยนิด บา งกต็ ัดไมตะบองเสย้ี มเปนหลาว สามารถฆาฟนศัตรลู มตายเปน จํานวนมาก หลังจากชัยชนะของ ชาวครอบครวั เมืองนครราชสมี าครัง้ น้ี ทําใหเ จา อนวุ งศหวาดหว่นั ไมกลาที่จะยกทัพลงมายังกรุงเทพฯ พากันถอยทพั กลบั ไป และถกู ปราบจบั ตัวมาลงโทษที่กรงุ เทพฯ ในที่สุด

75

จากวรี กรรมของคุณหญิงโมทไ่ี ดรวบรวมครอบครัวชายหญิงชาวเมืองนครราชสีมา เขาตอสูขาศึกศัตรูจนแตกพายไปครั้งน้ัน เปนเหตุใหเจาอนุวงศไมยกทัพไปตีกรุงเทพ ฯ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานบําเหน็จ ความชอบแตง ตงั้ ข้ึนเปนทา วสรุ นารี

สมเดจ็ เจาพระยาบรมมหาศรสี รุ ยิ วงศ (ชวง บญุ นาค) สมเด็จเจาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ เปนบุคคลท่ีมีบทบาทเดนท่ีสุดทานหนึ่งใน ประวตั ศิ าสตรก ารเมอื งการปกครองของไทย ช่อื เสยี งและความสามารถของทา นเรม่ิ ปรากฏขน้ึ ตั้งแต ในรชั กาลที่ 3 เปน ตน มา นอกจากน้พี ระองคไ ดร บั การแตง ตั้งเปน ผูส าํ เรจ็ ราชการแผน ดนิ ในระหวา งทร่ี ชั กาลท่ี 5 ยังไมทรงบรรลุนิติภาวะ จากการท่ีพระองคศึกษาภาษาอังกฤษทําใหเปนผูท่ีมีความคิดทันสมัย กา วหนากวา คนอ่นื ๆ ในสมัยนั้น พระองคไ ดนาํ ความเจริญของตะวนั ตกทั้งทางดานศิลปวิทยาการ และเทคโนโลยีสมัยใหมมาใช ทางดานศาสนา พระองคไ ดทํานุบํารุงพทุ ธศาสนาโดยการสรางและปฏสิ ังขรณว ดั วา อารามตา ง ๆ เปนจาํ นวนมากทัง้ ในพระนครและหัวเมอื ง ทางดานวรรณกรรม การละคร และดนตรี พระองคไดสงเสริมใหมีการแปล พงศาวดารจนี เปนภาษาไทย ทางดา นสถาปตยกรรมและการกอสราง พระองคไดรบั มอบหมายงาน ดานนี้มาตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 3 ใหทําการทํานุบํารุงบานเมืองใหมั่นคงและเจริญรุงเรือง ไดแก การสรางถนน ขุดคคู ลอง การสรางปอมปราการ

สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงเปนพระราชโอรส องคที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยหู ัว เจา จอมมารดาชุม ธดิ าพระอพั ภันตริกามาตย (ดิศ) ตนสกลุ “โรจนดิศ” เปน เจาจอมมารดา ประสูตใิ นพระบรมมหาราชวัง เมอื่ วนั ท่ี 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 ทรงประกอบพระกรณียกจิ ดา นตา ง ๆ ซึ่งลว นแตเ ปนงานใหญ และงานสาํ คัญอยางยิ่ง ของบา นเมือง ทรงเปนกาํ ลังสาํ คญั ในการบรหิ ารประเทศหลายดาน และทรงเปนท่ีไววางพระราช หฤทยั ในพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว เปนอยางสูง ผลงานดานตาง ๆ ของพระองค แสดงใหเหน็ ถึงพระอัจฉรยิ ภาพอันสูง เปนท่ีประจักษแกมหาชนทุกยุคทุกสมัย พระราชกรณียกิจ ดา นตา ง ๆ ของพระองค มดี ังน้ี

76

1. ดานการศกึ ษา ถึงแมวาพระองคจะทรงปฏิบัติหนาที่ทางการศึกษา อยูในชวงระยะเวลาส้ันเพียง

ประมาณ 3 ป (พ.ศ. 2333 - 2335) แตพระองค ทรงมีพระดําริริเริ่มเปนเย่ียมในพระกรณียกิจ ดา นนี้ ไดแก

1. ทรงเร่ิมงานจัดการศึกษาเปนคร้ังแรก เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหเปลี่ยนสภาพ “โรงเรียนทหารมหาดเล็ก” ซ่ึงเปนโรงเรียนฝกสอนวิชา ทหารใหแกน ายรอย นายสิบ ในกรมทหารมหาดเลก็ มาเปน โรงเรียนสําหรับพลเรือน มีช่ือเรียกวา “โรงเรียนพระตาํ หนักสวนกุหลาบ” และพระองคทรงดํารงตาํ แหนง ผูจัดการโรงเรยี น

1. ในขณะที่ทรงดํารงตาํ แหนงอธบิ ดีกรมธรรมการ ไดท รงจัดวางระเบยี บการบรหิ าร ราชการของกรมและโรงเรียน กลา วคือ ทรงวางระเบยี บ ขอบงั คับตาํ แหนงหนาที่เสมียน พนักงาน ในการเขา รบั ราชการ การเล่ือนตาํ แหนง ลาออก ลงโทษ ตลอดจนทรงกําหนดใหมีการตรวจสอบ และรายงานผลตรวจโรงเรียนท้งั ในกรงุ และหัวเมืองของพนักงานดว ย

1. ทรงขยายการศึกษาโดยอาศัย “วัด” ซึ่งเปนสถานที่ถายทอดวิชาความรู และ อบรมศีลธรรมใหแกราษฎรมาแตโ บราณ และ “วดั มหรรณพาราม” เปนโรงเรียนหลวงแหงแรกท่ี ทรงจัดต้ังขึ้น ซ่ึงการศึกษาลักษณะน้ีไดขยายออกไปอยางกวางขวางทั่วกรุงเทพฯ ในเวลาตอมา และเมอ่ื ทรงปรับปรุงหลักสูตรและวิธีการสอน ตลอดจนจัดพิมพตําราเรียนเรียบรอยแลว ไดทรง ขยายการศกึ ษาออกไปสรู าษฎรตามหวั เมอื งตา ง ๆ โดยทรงจดั ตั้งโรงเรียนหลวงข้ึนทั่วประเทศ เม่ือป พ.ศ. 2435

1. ทรงรเิ รม่ิ จัดใหม ีการตรวจสอบตําราเรียนและออกประกาศรับรอง ท้ังน้ี เพ่ือให นักเรียนมีความรู และความสามารถอยางเหมาะสม และทรงกําหนดใหมีการปรับปรุงหลักสูตร ตําราเรียนข้ึนใหม คอื ตาํ ราแบบเรยี นเรว็

1. ทรงจดั ตง้ั “โรงเรียนฝกหัดขา ราชการพลเรือน” เมื่อ พ.ศ. 2442 ในขณะท่ีทรง ดํารงตําแหนงเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ซ่ึงตอมา ใน พ.ศ. 2453 พระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกลา เจา อยหู วั ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเ ปลย่ี นชอื่ เปน “โรงเรียนมหาดเล็ก” และ เปลย่ี นเปน “จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั ” ในเวลาตอมา

1. ทรงปรับปรุงและแกไขขอบกพรองตาง ๆ ของหอพระสมุดวชิรญาณ ซ่ึงเปน หอสมุดแหงเดียวในพระนคร เชน ทรงกําหนดใหมีการแตงตั้งคณะกรรมการดําเนินงาน จัดงบประมาณสําหรับซอ้ื หนังสือ กําหนดระเบียบวิธกี ารยืม และการเปนสมาชิก เปนตน

77

2. ดา นมหาดไทย เปนกิจการสาํ คญั ยงิ่ ในการบริหารประเทศ พระองคทรงมีบทบาทสําคัญยิ่งในการ

กอตั้งและปฏิรูปการจัดระเบียบการปกครอง ภายในประเทศ และการบริหารราชการของ กระทรวงมหาดไทย ไดแ ก

1. ทรงจัดการบังคับบัญชางานภายในกระทรวง ใหมีรูปแบบเปนระบบราชการ ชดั เจนขนึ้ มลี ําดับข้นั การบังคับบญั ชา มกี ารแบง งานและเลอื กสรร ผมู คี วามรูค วามสามารถเขารับ ราชการ โดยการจัดสอบคดั เลือก ตลอดจนออกระเบียบวินัยตา ง ๆ เชน เลกิ ประเพณใี หข าราชการ ทํางานอยูที่บาน กําหนดใหมีการประชุมขาราชการทุกวัน กําหนดเวลาการทํางาน ตลอดจนจัด ระเบียบสง ราง เขยี น และเกบ็ หนังสอื ราชการ เปน ตน

1. ทรงจัดระบบการปกครองสวนภูมิภาค ซ่ึงเรียกวา “ระบบเทศาภิบาล” ไดเปน ผลสําเร็จ และนับวาเปนผลงานสําคัญท่ีสุดของพระองค โดยทรงรวมหัวเมืองตาง ๆ จัดเขาเปน “มณฑล” และมี “ขาหลวงเทศาภิบาล” เปนผูบังคับบัญชา อยูในอํานาจของเสนาบดี กระทรวงมหาดไทยอกี ชนั้ หนึง่ สาํ หรบั การแบง เขตยอยลงไปเปนจงั หวัด อําเภอ ตําบล และหมูบาน นั้น ใน พ.ศ. 2440 ไดอ อก “พระราชบญั ญัติลกั ษณะการปกครองทองท”่ี บงั คับใชทั่วพระราชอาณาจักร

พระราชกรณียกิจดานการปกครองสวนทองถิ่นท่ีสําคัญอีกประการหน่ึง คือ ทรงรเิ ร่ิมจัดตัง้ “การสขุ าภบิ าลหัวเมือง” ในป พ.ศ. 2448 โดยเร่มิ ที่ ตาํ บลทาฉลอม จังหวัดสมุทรสาคร เปน แหงแรก และนับเปน การปูพืน้ ฐานการปกครองสวนทองถ่ินดังน้ัน พระกรณียกิจดานมหาดไทย ทกุ ประการ จงึ ลวนแตเปนคุณประโยชนแ กประเทศชาตแิ ละประชาชนยงั่ ยนื มาจนถงึ ปจ จุบนั

นอกจากพระราชกรณียกิจดา นการศกึ ษาและดานมหาดไทยแลว พระองคยงั ทรงรบั พระราชภาระจัดการและมสี ว นรวมในการปรบั ปรงุ กิจการดานอ่นื ๆ อกี หลายดาน ไดแ ก ดานการ ปาไม ซึ่งทรงริเริ่มกอต้ังกรมปาไมข้ึน เพ่ือใหหนวยงานของรัฐไดเขาไปควบคุมดูแลกิจการปาไม โดยตรง และทรงริเริ่ม ใหดําเนินการออกพระราชบัญญัติ กฎกระทรวง และกฎขอบังคับตาง ๆ เพ่อื เปนผลประโยชนข องกรมปา ไมเ ปนหลักสําคัญ และเปนรากฐานในการ ปฏบิ ตั งิ านของกรมปา ไม มาจนถึงปจ จุบนั ทรงริเร่มิ การออกโฉนดทด่ี ิน

3. ดานสาธารณสขุ ทรงรบั ภาระในการจดั การโรงเรียนแพทยตอจาก พระเจานองยาเธอ พระองคเจา

ศรีเสาวภางค ทรงมีพระดําริริเร่ิมใหมีโอสถศาลา สําหรับรับหนาที่ผลิตยาแจกจายใหราษฎรใน ตําบลหา งไกล ซง่ึ ปจ จุบัน คอื สถานอี นามยั และทรงจัดตง้ั ปาสตุรสภา สถานทีป่ อ งกันโรคพิษสุนัขบา ซ่ึงในปจจุบันโอนไปอยูในสังกัดของสถานเสาวภา สภากาชาดไทย นอกจากน้ีพระองคยังทรงรับ

78

พระภารกิจดานงานสรรพากร และงานอุตสาหกรรมโลหกิจ ซ่ึงเปนแนวทางพัฒนางานมาจนถึง ปจ จุบนั ดว ย

4. ดา นศลิ ปวฒั นธรรม ทรงริเริ่มและวางรากฐานการดําเนินงานของกิจการพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ

หอสมุดแหงชาติ และพระองคทา นกท็ รง อุทิศเวลา ทรงพระนิพนธหนงั สือ ตาํ ราตาง ๆ ดานประวัติศาสตร และโบราณคดี อนั เปนมรดกทางปญ ญาของชาวโลกมาจนกระทั่งทุกวนั นี้ จนไดร บั การยกยอ งวา เปน บดิ าทางโบราณคดีและประวตั ิศาสตรไ ทย

พลเรือเอกพระเจา บรมวงศเธอ กรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศกั ดิ์ พลเรือเอกพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศกั ด์ิ พระบดิ าแหงราชนาวไี ทย ถงึ แมว าเสด็จในกรมฯ จะทรงแกไ ข ปรับปรุง ระเบียบการศึกษาใหมีความกาวหนา แตสถานท่ตี ้ัง โรงเรยี นนายเรอื นั้นไมมที ตี่ ง้ั เปนหลักแหลงทม่ี น่ั คง ตอ งโยกยายสถานท่ีเรยี นบอ ย ๆ ซึ่งเปนเหตุผล ประการหนึ่งที่ทําใหผลการเรียนของนักเรียนนายเรือไมดีเทาที่ควร เสด็จในกรมฯ ทรงพยายาม ทกุ วถิ ที างทจ่ี ะปรบั ปรงุ กจิ การดา นน้ีใหกาวหนา จงึ ไดนําความขึ้นกราบบังคมทูล พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว ขอพระราชทานที่ดินเพ่ือตั้งเปนโรงเรียนนายเรือ ซ่ึงไดทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ พระราชทานทด่ี นิ บรเิ วณพระราชวงั เดิม ฝงธนบุรี และไดดดั แปลงเปน โรงเรียนนายเรอื เมือ่ ป พ.ศ. 2448 พระอัจฉริยะดานการดนตรี พระองคทรงมีอจั ฉรยิ ะทางดา นการดนตรี ทรงพระราช นพิ นธเพลงไวห ลายเพลง ไดแก เพลงดอกประดู (เพลงสัญลักษณของกองทัพเรือ) เพลงเดินหนา เพลงดาบของชาติ ซ่ึงทรงนพิ นธไ วเปน โคลงสี่สภุ าพ และเพลงสรรเสริญพระบารมี สํานวนขับรอง ของทหารเรือนอกจากนีพ้ ระองคยงั ศกึ ษาวิชาแพทยแ ผนโบราณรบั รกั ษาบคุ คลทั่วไปโดยทรงเลา เรียน กับพระยาพิษณุฯ หัวหนาหมอหลวงแหงพระราชสํานัก โดยพระองคจะไมทรงยินยอมรักษาใคร จนกวา จะไดร ับการทดลองแมนยาํ แลววา เปนยาทร่ี กั ษาโรคชนดิ พ้ืน ๆ ใหหายขาดไดเสียกอนท่ีจะ รกั ษาผปู ว ย ทรงตั้งฐานทัพเรือท่ีสัตหีบ ดวยพระองคทรงมีความเห็นทางดานยุทธศาสตรวา สมควรใชพื้นที่บริเวณตําบลสัตหีบสรางเปนท่ีมั่นสําหรับกิจการทหารเรือข้ึนตามชายฝงและ เกาะตาง ๆ ในอาวสัตหีบ เพราะทําเลเหมาะแกการสรางเปนฐานทัพเรือตามพระราชประสงค ดงั น้นั พระองคจ งึ ทูลเกลาฯ ขอพระราชทานทด่ี ินที่สตั หีบเพอื่ เปนกรรมสทิ ธแิ์ กกองทพั เรอื ในดา นการปอ งกันฐานทัพ ทรงใหความเห็นวา ควรสรางปอมปนใหญขนาดต้ังแต 16 นว้ิ ลงมาจนถึง 4.7 นวิ้ และปน ยิงเครื่องบินดว ย ไวบนยอดเกาะตา ง ๆ ในอาวสตั หีบ

79

ศาสตราจารยพระยาอนุมานราชธนราชบัณฑิต พระยาอนุมานราชธน เปนบุคคลผูใฝหาความรูมาตั้งแตเด็ก ชอบสะสมหนังสือ อา นหนังสือ ศึกษาในช้ันตนท่ีโรงเรียนบานพระยานานาพิพิธภาษี (โต บุนนาค) ตอมาเขาเรียนที่ โรงเรียนอัสสัมชัญ จบถงึ ช้นั มธั ยมปท ่ี 4 เร่ิมแรกทํางานที่โอสถศาลารัฐบาล และโรงแรมโอเรียลเต็ล ตามลําดบั และไดเขา รบั ราชการในกรมศลุ กากร ตําแหนงเสมยี นพนักงาน ดว ยความขยันในหนาที่ การงาน ทา นจึงไดรบั เล่อื นตําแหนงตามลําดับพรอมกับรบั พระราชทานบรรดาศักดิ์เปน ขุน หลวง พระ พระยา โดยเปนพระยาอนุมานราชธน ตาํ แหนงผูช ว ยอธิบดกี รมศุลกากร ตอมาหลวงวิจิตรวาทการ ซึ่งขณะนั้นดํารงตําแหนงอธิบดีคนแรกของกรมศิลปากร ไดช กั ชวนใหท านเขารับราชการในกรมศลิ ปากรในตาํ แหนง หัวหนากองศิลปวิทยา จนในท่ีสุดเปน อธิบดีกรมศิลปากร ชวงที่ทานดํารงตําแหนงอธิบดีกรมศิลปากร ไดรับแตงตั้งเปนราชบัณฑิต หลังเกษียณอายรุ าชการทา นไดด ํารงตาํ แหนง ผูร ักษาการตําแหนงนายกราชบณั ฑติ ยสถาน โดยเปน ประธานกรรมการชําระปทานุกรม ประธานกรรมการทําอกั ขรานกุ รมภูมศิ าสตรไ ทย ประธานกรรมการ บัญญัติศัพทภาษาตางประเทศเปนภาษาไทย และประธานคณะบรรณาธิการคําสารานุกรมไทย เปนตน ผลงานของพระยาอนุมานราชธน ทา นเปน บคุ คลท่ไี ดร บั การยกยอ งวา เปน นกั ปราชญ เปนบุคคลที่แสวงหาความรู จึงเปนบุคคลผูรอบรูในหลายสาขาวิชา เปนท่ีรูจักของชาวไทยและ ตา งประเทศ มีดังน้ี 1. งานดา นประวตั ศิ าสตร ไดแ ก งานแปลเรอ่ื ง อารยธรรมยคุ ดึกดําบรรพ บนั ทกึ ความรตู า ง ๆ ทเี่ ปน จดหมายโตตอบระหวา งพระยาอนุมานราชธนกบั สมเดจ็ เจา ฟา กรมพระยา นรศิ รานุวัตติวงษ 2. งานดา นภาษาศาสตร ทานเปนนกั นิรกุ ตศิ าสตร เขียนตาํ รานริ กุ ตศิ าสตรเ ผยแพร ทั้งภาษาไทยและภาษาตา งประเทศ และเปนตาํ ราเรียน 3. งานดานมานุษยวทิ ยา ทา นไดเ ขยี นตาํ ราเรื่อง วัฒนธรรม ฟน ความหลังชีวติ ชาวไทย สมัยกอนและการศึกษาเรื่องประเพณีไทย ประกอบดวยประเพณีเกี่ยวกับชีวิต เกิด - ตาย ปลูกเรือน การแตง งาน ประเพณีเก่ียวกบั เทศกาลตรษุ - สารท เปนตน

ทานเปน ผูว างรากฐานการศกึ ษาความรูทางดานคติชนวิทยา ซ่ึงไดรวบรวมงาน เกย่ี วกบั นทิ านพน้ื บาน การละเลน ความเชอื่ และประเพณี โดยแปลนทิ านของตางประเทศ วจิ ารณ นิทานไทย ซึ่งผลงานของทานตีพิมพโดยใชนามปากกา “เสฐียรโกเศศ” รวมกับนาคะประทีป ผลงานบางเร่ืองที่ทา นแตงเอง ไดแ ก หโิ ตปเทศ ทศมนตรี นิยายเบงคลี กถาสริตสาคร ทิวาราตรี พันหนึ่งทิวา นิทานอหิ รายราชธรรม สิบสองเรอื่ ง ฯลฯ

80

4. ทางดานภาษาและวรรณคดี ทา นไดเขยี นสารานกุ รมพรอมคําอธบิ าย และไดจัดทํา พจนานกุ รมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2493 เพ่อื ใชอ า งอิงในภาษาไทยไดอยางถูกตอง ทานเปน ผูร เิ รมิ่ การเรียนวรรณคดี โดยพิจารณาถงึ วรรณศลิ ปและบญั ญตั ิศัพทวรรณคดีในภาษาไทย

ผลงานทางดา นวชิ าการของทา นมมี ากมาย ซงึ่ ไดร ับการสรรเสริญทงั้ ภายในประเทศ และตา งประเทศ พรอ มยกยอ งใหทา นเปนปราชญข องประเทศไทย

กจิ กรรมทา ยเร่ืองท่ี 2 คุณประโยชนข องบุคคลสาํ คญั (ใหผเู รียนไปทํากิจกรรมทา ยเร่อื งที่ 2 ท่ีสมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรูประกอบชุดวชิ า)

81

หนวยการเรยี นรทู ่ี 4 มรดกไทยสมัยรัตนโกสินทร

สาระสาํ คญั ศิลปวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี ที่ไดรบั การสืบสานมายาวนานของไทย

ตั้งแตอดีตจวบจนปจจุบันไดถูกส่ังสมและมีคุณคาจนกลายเปนมรดกไทย ซึ่งศิลปวัฒนธรรม

ขนบธรรมเนยี ม ประเพณีอันโดดเดนเหลานี้ลวนเปนเอกลักษณท่ีบงบอกความเปนชาติไทยอยาง ชัดเจน หากแตวาการไดรับอิทธิพลทางวัฒนธรรมตางชาติ มีผลทําใหมรดกไทย ตลอดจน วถิ กี ารดําเนนิ ชีวติ คา นยิ มและระบบประเพณตี าง ๆ ไดถกู แปรเปลย่ี นตามกาลเวลา

ตวั ชว้ี ัด

1. อธิบายความหมายและความสาํ คัญของมรดกไทย

2. ยกตัวอยางมรดกไทยสมัยรตั นโกสนิ ทรไดอ ยา งนอ ย 3 เร่ือง

3. วิเคราะหมรดกไทยสมยั รัตนโกสนิ ทรท ่มี ผี ลตอ การพัฒนาชาติไทย

4. อธิบายความหมายความสาํ คัญของการอนรุ ักษมรดกไทย 5. ยกตัวอยา งการมสี ว นรวมในการอนรุ ักษม รดกไทย

ขอบขา ยเนื้อหา

เรอื่ งท่ี 1 ความหมายและความสําคญั ของมรดกไทย เรอื่ งท่ี 2 มรดกไทยสมยั รัตนโกสนิ ทร

2.1 ดานสถาปต ยกรรม

2.2 ดานประติมากรรม

2.3 ดานจติ รกรรม 2.4 ดา นวรรณกรรม

2.5 ดานดนตรี และนาฏศิลป

2.6 ดานประเพณี

2.7 ดา นการแตงกายและอาหาร 2.8 ตวั อยา งการมสี ว นรวมการอนรุ กั ษมรดกไทยสมยั รตั นโกสนิ ทร

82

เรื่องที่ 3 มรดกไทยทมี่ ผี ลตอการพัฒนาชาตไิ ทย เรื่องท่ี 4 การอนรุ กั ษมรดกไทย เร่ืองท่ี 5 การมีสวนรว มในการอนรุ ักษมรดกไทย

สื่อการเรยี นรู 1. ชุดประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย รหสั รายวชิ า สค32034 2. สมุดบันทกึ กิจกรรมการเรียนรูประกอบชุดวชิ า

เวลาทใ่ี ชใ นการศกึ ษา 24 ชว่ั โมง

83

เร่ืองที่ 1 ความหมายและความสาํ คญั ของมรดกไทย คณะกรรมการอํานวยการวันอนุรักษมรดกไทย ใหความหมายคําวา มรดกไทย

หมายถึง มรดกทางวัฒนธรรมท่ีแสดงออกถึงสัญลักษณของความเปนชาติ ซึ่งไดแก โบราณวัตถุ ศลิ ปวตั ถุ โบราณสถาน วรรณกรรม ศิลปหตั ถกรรม นาฏศลิ ป และดนตรี ตลอดจนถึงการดําเนินชีวิต และคุณคา ประเพณตี าง ๆ อันเปนผลผลิตรวมกันของผูค นในผืนแผน ดนิ ในชวงระยะเวลาทผี่ า นมา

มรดกไทย สามารถแบง ได 7 ประเภท ดังน้ี 1. โบราณวตั ถุและศิลปวัตถสุ มยั ตา ง ๆ หมายถึง สิง่ ของ หรอื รอ งรอยของความเจริญ ในอดีตท่ีผานมา ซึ่งมีคุณคาตอคนรุนหลัง เชน ศิลปะทวารวดี ลพบุรี สุโขทัย อยุธยา และศิลป รัตนโกสินทรโบราณวัตถุสวนมากเปนลวดลายปูนปนและลวดลายดินเผา เศียรพระพุทธรูป เครอื่ งสงั คโลก ปนู ปน รปู ยกั ษเ ทวดา 2. ศิลปวัตถุ เปนผลงานสรางสรรคทางทัศนศิลปที่ประกอบดวย ผลงานศิลปะ ลักษณะตาง ๆ เชน ภาพเขียน รูปปน เครือ่ งลายคราม เคร่ืองถม เครื่องทอง และสิ่งที่ทําดวยฝมือ อยางประณีต มีคุณคาสูงสงในทางศลิ ปะ เปน ตน 3. โบราณสถาน เปนหลักฐานเกี่ยวกับประวัติของสถานทนี่ ั้น อันเปนประโยชน ในทางศลิ ปะ ประวตั ศิ าสตร หรอื โบราณคดี รวมถึงสถานทท่ี ่ีเปนแหลง โบราณคดี แหลงประวตั ศิ าสตร และอุทยานประวัติศาสตรดวย โบราณสถานโดยทั่วไป หมายถึง อาคารหรือสิ่งกอสรางที่มนุษย สรางขน้ึ ที่มคี วามเกา แก มปี ระวัติความเปนมาที่เปนประโยชนทางดานศลิ ปะ ประวัติศาสตร หรือ โบราณคดี และยังรวมถึงสถานท่ีหรือเนินดินท่ีมีความสําคัญทางประวัติศาสตร หรือมีรองรอย ทเ่ี ปนกจิ กรรมของมนุษยปรากฏอยู 4. วรรณกรรม หมายถงึ วรรณคดหี รอื ศลิ ปะ ทเี่ ปนผลงานอันเกดิ จากการคิด และ จนิ ตนาการ แลวเรียบเรียง นํามาบอกเลา บันทึกขับรอง หรือสื่อออกมาดวยวิธีตาง ๆ โดยท่ัวไป แลวจะแบงวรรณกรรมเปน 2 ประเภท คือ วรรณกรรมลายลักษณ คือ วรรณกรรมที่บันทึกเปน ตัวหนังสือ และวรรณกรรมมุขปาฐะ อันไดแก วรรณกรรมท่ีเลาดวยปาก ไมไดจดบันทึก ดวยเหตุนี้ วรรณกรรมจึงมคี วามหมายครอบคลมุ กวางถึงประวัติ นทิ าน ตาํ นาน เรอ่ื งเลา ขาํ ขัน เร่อื งสน้ั นวนิยาย บทเพลง คาํ คม เปนตน 5. ศลิ ปหัตถกรรม จําแนกเปนประเภทตา ง ๆ ไดหลายลักษณะ เชน การจดั ประเภท ของงานศลิ ปหัตถกรรมไทยตามประโยชนใชสอย เชน ที่อยูอาศัย เครื่องมือประกอบอาชีพ อาวุธ เครอื่ งใชต า ง ๆ เคร่อื งนุงหม ยานพาหนะ และวัตถุท่ีเก่ียวเนื่องกับความเชื่อ การจัดประเภทของ งานศิลปหัตถกรรมไทยตามวสั ดุและกรรมวธิ กี ารผลติ เชน การปน และหลอ การทอและเยบ็ ปก ถกั รอ ย การแกะสลัก การกอ สรา ง การเขยี นหรือการวาด การจกั สาน การทาํ เคร่ืองกระดาษ และกรรมวธิ อี นื่ ๆ การจดั ประเภทของงานศิลปหัตถกรรมไทยตามสถานภาพของชา ง เชน ศิลปหตั ถกรรมฝม ือชา งหลวง ศิลปหตั ถกรรมฝม ือชาวบาน

84

6. นาฏศิลปและดนตรี “นาฏศิลป” หมายถึง ศิลปะการฟอนรํา หรือความรูแบบแผนของการฟอนรํา

เปนสงิ่ ทีม่ นษุ ยประดิษฐด ว ยความประณีต งดงาม ใหความบันเทิง โนมนาวอารมณและความรูสึก ของผูชมใหคลอยตาม ศิลปะประเภทน้ีตองอาศัยการบรรเลงดนตรี และการขับรองเขารวมดวย เพ่ือสง เสรมิ ใหเกดิ คณุ คา ยิง่ ขึ้น

“ดนตรีไทย” สันนิษฐานวาไดแบบอยางมาจากอินเดียเน่ืองจากอินเดียเปน แหลง อารยธรรมโบราณที่สําคญั แหงหน่ึงของโลก อารยธรรมตาง ๆ ของอินเดียไดเขามามีอิทธิพล ตอ ประเทศตา ง ๆ ในแถบเอเชียอยางมาก ท้ังในดานศาสนา ประเพณี ความเชอ่ื ตลอดจนศิลปะ แขนงตาง ๆ โดยเฉพาะทางดา นดนตรี และยังถอื เปนมรดกอันลํา้ คาของชาติไทยอีกดวย

7. ประเพณตี า ง ๆ ประเพณไี ทยแบงออกไดเปน 2 ลกั ษณะ คอื

1. ประเพณีสวนบุคล ไดแก ประเพณีเกี่ยวกับการแตงงาน ประเพณีการเกิด

ประเพณกี ารตาย ประเพณีการบวช ประเพณีการข้ึนบานใหม ประเพณีทาํ บญุ อายุ เปนตน

1. ประเพณีสวนรวม ไดแ ก ประเพณที างศาสนาตา ง ๆ เชน ประเพณีการทาํ บญุ

เขาพรรษา ออกพรรษา ประเพณีตรุษ สารท ลอยกระทงประเพณเี ทศกาลสงกรานต และประเพณี วนั สําคัญทางพระพุทธศาสนา เปนตน

ความสําคญั ของมรดกไทย มรดกไทยเปนส่ิงท่ีบุคคลในชาติควรใหความสําคัญและหวงแหน เพราะเปนสิ่งที่ บงบอกความเปนเอกลักษณของชนชาติไทย ซึ่งแสดงใหเห็นความเจริญรุงเรืองของประเทศไทย ตัง้ แตอ ดตี ทผี่ านมาจวบจนปจ จุบัน มรดกไทยจงึ มีความสาํ คญั ในดา นตา ง ๆ ดังน้ี

1. แสดงใหเหน็ ถึงประวตั ิศาสตรค วามเปนมาของชนชาตขิ องเผาพนั ธทุ อ งถ่นิ
2. แสดงถงึ เกยี รติและความภาคภูมิใจของคนในทอ งถ่ินและของคนในชาติ ทําให เกิดความรกั หวงแหน เหน็ คุณคา
3. กอ ใหเ กิดความรูสกึ ความสามัคคี เปนอนั หนง่ึ อนั เดยี วกันในชาติ เปนความมนั่ คง ของชาติ
4. เปนหลักฐานท่ีเปนประโยชนตอการศึกษา คนควา วิจัย (การดําเนินการทาง วิชาการ) เพื่อการเผยแพรการสบื ทอดและนํามาใชในการพฒั นาคุณภาพชีวติ อันนําไปสกู ารพัฒนา สังคมเศรษฐกิจท่ีย่ังยืนตอไป เชน การประกอบอาหาร การถักทอผา การคิดประดิษฐลายผา วธิ กี ารตดั เยบ็ เครือ่ งมือ เคร่ืองใช เครอ่ื งเรือน การแพทย การผลิตยา เปน ตน

กิจกรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 1 ความหมายและความสาํ คญั ของมรดกไทย (ใหผเู รียนไปทํากิจกรรมทายเรอ่ื งท่ี 1 ที่สมดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า)

85

เรอ่ื งท่ี 2 มรดกไทยสมยั รตั นโกสินทร ศิลปกรรมสมัยรัตนโกสินทรตอนตน เปนการสืบทอดและสรางเลียนแบบสมัย

กรงุ ศรีอยุธยาทัง้ ประตมิ ากรรม สถาปตยกรรม จิตรกรรม หัตถศิลป การฟนฟูงานศิลปะประเภท ตาง ๆ โดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ 2 ถึงรัชกาลที่ 3 มีการนําศิลปะจีนเขามาผสมผสานในงาน ศิลปกรรม ตง้ั แตส มัยรชั กาลท่ี 4 เปนตนมา วฒั นธรรมตะวันตกก็ไดเ ขา มามอี ิทธพิ ลตอลกั ษณะของ การสรางสรรคผลงานทัศนศิลปของไทยดวย สงผลใหงานศิลปะแบบด้ังเดิมเส่ือมความนิยมลง แตใ นปจ จุบันไดร ับการรอ้ื ฟน ใหมใ นรปู ของงานศลิ ปาชีพ ศิลปะประจําชาติ ตลอดจนงานภูมปิ ญ ญา ทอ งถิ่นตาง ๆ

1. ดานสถาปต ยกรรม สถาปต ยกรรมทางศาสนา ไดแ ก 1.1 วัด ในยุครัตนโกสนิ ทรต อนตน มีรูปแบบการดาํ เนนิ รอยตามแบบสถาปต ยกรรมสมัย

กรงุ ศรีอยุธยา เชน การสรางโบสถว ิหารใหมีฐานโคง การสรางหอไตรหรือหอพระไตรปฎกกลางน้ํา เปน ตน ตอมาเมอ่ื มกี ารทํามาคาขายกับตางชาติมากขึ้น จึงไดรับอิทธิพล ท่ีเห็นไดชัด คือ ในสมัย รชั กาลที่ 3 ที่ไดร ับอทิ ธพิ ลจากจนี

การเปลยี่ นแปลงวัดที่เห็นไดชัด เชน การนําชอฟา ใบระกา หางหงส ออกจาก หลงั คาโบสถ วิหาร แลวเปล่ียนมาเปนกออิฐถือปูนโดยการใชลวดลายดินเผาเคลือบประดับหนา แทนการใชไ มส ลกั แบบเดิม นยิ มใชเ สาเปนส่เี หล่ยี มทึบ ไมมีเสาบัว

วัดที่มีการผสมผสานสถาปตยกรรมตะวันตก เชน วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร ในจังหวดั พระนครศรอี ยธุ ยา ทเ่ี ปนศิลปะแบบกอธิค

1.2 วัง

ภาพ : พระทีน่ งั่ จกั รมี หาปราสาทและพระทน่ี งั่ อาภรณภ ิโมกขป ราสาท เปนสถาปตยกรรมในรตั นโกสนิ ทรต อนตน