ม อาการเล อดออก ในข อ ในกล ามเน อ

• หน้าแรก
• ความรู้สู่ประชาชน

การดูแลตนเองเมื่อมีภาวะเลือดออกง่าย

รศ.พญ.ดารินทร์ ซอโสตถิกุล

สาขาโลหิตวิทยาและมะเร็งในเด็ก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์

คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ภาวะเลือดออกง่ายหยุดยากเกิดจากสาเหตุอะไร

เกิดได้จากการที่มีกลไกการห้ามเลือดที่ผิดปกติ ได้แก่ ความผิดปกติของผนังหลอดเลือด (blood vessel wall) ปริมาณและคุณภาพของเกล็ดเลือด (platelets) และปัจจัยการแข็งตัวของเลือดต่างๆ (coagulation factors) ที่มีปริมาณลดลง ที่ก่อให้มีปัญหาเลือดออกง่ายหยุดยาก ได้ทั้งทางผิวหนัง โดยเห็นเป็นรอยช้ำ หรือจุดเลือดออก หรือภายในอวัยวะต่างๆ ได้

โรคหรือภาวะอะไรบ้างที่ก่อให้มีเลือดออกง่ายหยุดยาก

มีการแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ได้แก่

1.โรคหรือภาวะเกี่ยวกับจำนวนของเกล็ดเลือดต่ำ หรือ ทำงานผิดปกติ ได้แก่ โรคเกล็ดเลือดต่ำจากภูมิคุ้มกัน (immune thrombocytopenia; ITP) โรคไขกระดูกฝ่อ (aplastic anemia) การได้รับยาเคมีบำบัด (chemotherapy drugs) ที่มีการกดไขกระดูกทำให้มีภาวะเกล็ดเลือดต่ำได้ หรือการรับประทานยาบางชนิดในกลุ่มแอสไพริน หรือ และยากลุ่ม non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) ได้แก่ ยาไอบูโพรเฟน ที่ทำให้การทำงานของเกล็ดเลือดได้ไม่ดีทำให้เลือดออกง่ายขึ้น หรือโรคเลือดออกง่ายที่เป็นชั่วคราว ที่เกิดจากการทำงานของเกล็ดเลือดผิดปกติ เช่น acquired platelet dysfunction with eosinophilia เป็นต้น

2. โรคหรือภาวะเกี่ยวกับปัจจัยการแข็งตัวของเลือดต่างๆ ที่มีปริมาณลดลง ได้แก่ โรคฮีโมฟีเลียเอ (hemophilia A) และ โรคฮีโมฟีเลียบี (hemophilia B) ที่เกิดจากการขาดแฟคเตอร์แปดและเก้า ตามลำดับ โรควอนวิลลิแบรนด์ (von Willebrand disease; vWD) หรือการรับประทานยาที่มีผลต่อการแข็งตัวของเลือด ได้แก่ ยาวาร์ฟาริน (warfarin)

อาการเลือดออกที่เกิดจากเกล็ดเลือดต่ำเป็นอย่างไร

อาการเลือดออกตามเยื่อบุต่างๆ เช่น เลือดกำเดาไหล เลือดออกตามไรฟัน และ จุดจ้ำเลือด/ฟกช้ำตามตัว อาการแสดงของเลือดออกในทางเดินอาหาร เช่น ปวดท้อง อาเจียน/ถ่ายเป็นเลือด ถ่ายสีดำ อาการแสดงของเลือดออกในสมอง ได้แก่ ปวดศีรษะ อาเจียนมาก ซึม ชัก ตามัว หรือ แขนขาอ่อนแรง/ขยับได้ไม่เท่ากัน

รูปที่ 1 จ้ำเลือด/ฟกช้ำตามตัวง่าย

อาการเลือดออกที่เกิดจากปัจจัยการแข็งตัวของเลือดต่างๆ ต่ำเป็นอย่างไร

อาการเลือดออกในข้อ ได้แก่ ปวดหรือตึงบริเวณข้อ ขยับข้อไม่ได้หรือขยับแล้วติด ข้อบวมกว่าอีกข้าง หรือ ข้ออุ่นขึ้น อาการเลือดออกในกล้ามเนื้อ ได้แก่ รู้สึกปวด ตึงบริเวณกล้ามเนื้อ บวม จับแล้วรู้สึกอุ่นขึ้น ขยับกล้ามเนื้อนั้นไม่ค่อยได้ หรือขยับแล้วปวด ลงน้ำหนักไม่ได้ อาการแสดงของเลือดออกในทางเดินอาหารหรือในสมองดังกล่าวข้างต้น

.png)

รูปที่ 2 เลือดออกในข้อเข่าด้านช้าย

ข้อควรปฏิบัติในการดูแลตนเองเพื่อป้องกันมิให้มีภาวะเลือดออกง่ายได้อย่างไร

ควรมีการออกกำลังกายสม่ำเสมออย่างน้อยอาทิตย์ละ 3 ครั้ง เพื่อให้กล้ามเนื้อและรอบข้อแข็งแรง เพื่อมิให้มีเลือดออกในข้อหรือกล้ามเนื้อ เช่น ว่ายน้ำ เดินเร็ว ขี่จักรยาน แบดมินตัน เป็นต้น ควรเลือกเสื้อผ้าให้เด็กอย่างเหมาะสม โดยเฉพาะโรคฮีโมฟีเลีย เสื้อและกางเกงของผู้ป่วยโรคนี้ควรบุด้วยฟองน้ำบริเวณตำแหน่งของข้อศอกหรือข้อเข่า เพื่อป้องกันการกระทบกระแทกซึ่งเป็นตำแหน่งที่เกิดภาวะเลือดออกในข้อได้บ่อย

1. วิธีปฏิบัติง่ายๆ สำหรับการออกกำลังกล้ามเนื้อรอบข้อเข่า
   • เกร็งกล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้าเบาๆ โดยเกร็งค้างไว้ แล้วนับ 1-5 ทำซ้ำ รอบละ 10 ครั้ง
   • ใช้หมอนหรือผ้าขนหนูนุ่มๆ วางรองไว้ใต้หัวเข่า ให้นิ้วเท้าตั้งขึ้นตรงโดยที่ให้หัวเข่าเหยียดตรง แล้วเกร็งค้างไว้ นับ 1-5 ทำซ้ำ รอบละ 10 ครั้ง
   • เริ่มยกขาขึ้นตรง เกร็งค้างไว้ นับ 1-5 ทำซ้ำ รอบละ 10 ครั้ง
   • ให้ผู้ป่วยนั่งบนเก้าอี้ และยกเหยียดเข่าทำมุม 90 องศา

วิธีปฏิบัติที่ 2 ขั้นตอนการออกกำลังกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า

1. เริ่มออกกำลังโดยการกระดกข้อเท้าขึ้นลง และหมุนข้อเท้าเข้าและออกเองเป็นวงกลม
2. ยืนโดยลงน้ำหนักบนนิ้วเท้า นาน 2-5 นาที
3. วิ่งเหยาะๆ อยู่กับที่ นาน 5 นาที

มือจับที่ราวบันไดให้แน่น และยืนบนขอบของบันไดโดยให้ส้นเท้าพ้นออกจากขอบขึ้นบันได ลำตัวตั้งตรงและยกส้นเท้าขึ้นและลงอย่างช้าๆ

เนื่องจากเป็นโรคที่เกิดจากพันธุกรรมจึงเป็นโรคประจำตัวตลอดชีวิต แต่ผู้ป่วยสามารถมีคุณภาพชีวิตที่ดีใกล้เคียงเหมือนปกติด้วยการรักษาแบบ“ป้องกัน”(Prophylaxis) โดยใช้แฟคเตอร์ 8 และ 9 เข้มข้นฉีดเข้าหลอดเลือด ตามกำหนดที่แพทย์สั่ง และทันทีที่มีเลือดออกเมื่อได้รับแฟคเตอร์ก็จะทำให้เลือดแข็งตัวได้ตามปกติ ผู้ป่วยสามารถฝึกฉีดยาที่บ้าน (Home Therapy) ด้วยตนเองได้ โดยไม่ต้องเสียเวลาเดินทาง และรอพบแพทย์เพื่อสั่งการรักษา ดังนั้นแล้วผู้ป่วยก็จะมีคุณภาพชีวิตที่ดีใกล้เคียงปกติ